سىام ـ محمّدبن اسماعيل
تعداد روايات: چهارصد و اندى حديث.
توضيح 1. مصنّف. تمام اين روايات را از او، از فضلبن شاذان، روايت كرده است. كه اكثر ـ بلكه اغلب ـ آنها مقرون به اسانيد ديگر است. من به روايتى از اين شيخ دست نيافتم كه از غير فضلبن شاذان باشد و روايتى از مصنّف نديدم كه به فضلبن شاذان برسد، مگر از طريق اين شيخ. همچنين از اين شيخ روايت كند، به جز مصنّف و ابوعمرو كشّى. البتّه افرادى ديگر از فضل روايت كردهاند؛ از جمله: محمّدبن قتيبه، علىبن شاذان نيشابورى و ابىعبداللّه شاذانى نيشابورى؛ امّا مصنّف از آنها روايت نكرده است.
توضيح 2. ظاهر، اين است كه اين شيخ، همان ابوالحسن نيشابورى است كه شيخ طوسى در باب «لم» (از رجال خود) از او ياد كرده و گفته است: «محمّدبن اسماعيل ـ كه كنيهاش ابوالحسن نيشابورى بود ـ بندفر خوانده مىشد.» محقّق داماد در بعضى از حواشى كه به او نسبت دادهاند، گويد: «محمّدبن اسماعيل بن علىبن سختويه، ابوالحسين نيشابورى.»
توضيح اينكه فضلبن شاذان و ديگر شاگردان او، همه نيشابورى بودند. پس ظنّ غالب، آن است كه او نيز نيشابورى بوده است. به علاوه، وى ـ چنان كه ديده مىشود ـ از طبقه هشتم بوده است. در ميان راويان شيعه، هيچ كس در اين طبقه به نام محمّدبن اسماعيل خوانده نشده است. مثلاً ابن بزيع، از طبقه ششم بود. برمكى و محمّدبن اسماعيلبن عيسى قمى، از طبقه هفتم بودند. ۱ پس، از اينجا نيز مىتوان گمان برد كه مراد، اوست؛ علاوه بر اينكه ابوعمرو كشّى در برخى از اسانيد خود، او را به صفت نيشابورى وصف كرده، و نيشابورى جز او در ميان آنها نيست.
پس آنچه از قول بعضى از علما نقل شده كه او، همان ابنبزيع است، قولى بسيار
1.نام اين هر سه تن، محمّدبن اسماعيل بود. (مترجم)
