تحلیل واژه‌گزینی قرآنی در حوزة مفاهیم تربیتی اخلاقی، با گفتمان‌کاوی حضرت رضا(ع) در «عیون اخبار الرضا(ع)»

نشریه : فرهنگ رضوی

نویسنده : پديدآورنده : سید عبدالله اصفهانی

چکیده :

تربیت اخلاقی از اساسی‌ترین نیازهای جوامع بشری است؛ به طوری که دین بدون آن در دست‌یابی به اهدافش ناتوان است. قرآن کریم و به تبع آن معصومان(ع)، اهتمام فراوانی به اتمامِ مکارم اخلاق مبذول داشته‌اند. «تحلیل گفتمانی» به عنوان یکی از علوم بین‌رشته‌ای علوم انسانی، ساز و کاری عالمانه در کشفِ ارتباط بینِ «دیدگاه‌های فکری اجتماعی» و «ساختارهای گفتمانی» و استخراج پیام واقعیِ لایه‌های زیرین متن است. پرسش اساسی مقاله که به روش توصیفی، تحلیلی و آماری نگارش یافته، چیستی ارتباط فرهنگیِ کاربست واژگان قرآنی تربیتی، اخلاقی حضرت رضا(ع) با محوریت کتاب عیون است. دستاورد مقاله آن است که 30/1 درصد از کل واژگان کتاب عیون، واژه‌های تربیتی و اخلاقی است که با عنایت به این‌که «عیون»، تألیفی مستقل در حوزۀ تربیتی و اخلاقی نیست و مشتمل بر طیف گسترده‌ای از مطالب تاریخی، اجتماعی،‌ اعتقادی و... است، این درصد قابل توجه است؛ همچنین اساسی‌ترین اهداف رسالت پیامبر(ص) در قالب وفورِ نسبیِ کاربست تک‌واژه‌هایی همچون: علم، ایمان،‌ صدق، طاعت، تذکّر، حکمت، ذنب، ظلم، تقوا، اصلاح، تقّرب، معرفت، بصیرت، عدالت، اخلاق و... و «واژگان متناسب و هم‌آوا»، در بیان حضرت تجلی کرده است. آمار کمّی این کاربست‌ها، به وضوح، معنادار و نشانۀ لایه‌های زیرین اندیشه تربیتی، اخلاقی قرآن مدّ نظر حضرت و طبقه‌بندی مفاهیم دارای اولویت در باور این بزرگوار است.