استاد دانشگاه آزاد اسلامی گفت: نوع گفتمان حدیث کساء بسیار هنرمندانه و آمیخته با ادب و عاطفه است و این امر سلامت فردی روایتگر آن را نشان میدهد و خانوادهای به تصویر کشیده میشود که در آن هویتبخشی وجود دارد.
هاجر ترکان، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اصفهان، هفتم شهریور در نشست «تدبر روانشناسانه برحدیث کساء» با بیان اینکه متون ادعیه و زیارات علاوه بر نگاه مذهبی میتواند از منظر علوم دیگر مانند روانشناسی هم مورد استفاده قرار گیرد، گفت:
در این حدیث بهترین خانواده عالم برای ما ترسیم شده که از هر نوع پلیدی به دور است.
وی با ذکر اینکه یکی از نظریات روانشناسی رشد، تأکید بر الگوگیری در تمامی سنین است و هرچه الگو کاملتر باشد، نوع یادگیریهای ما صحیحتر خواهد بود، افزود: ناهنجاری نتیجه دو چیز است؛ اینکه فرد رفتار مناسبی را فراگرفته یا رفتار ناصحیحی را به جای رفتار مناسب یاد گرفته است؛ یکی از نکات مهم حدیث کساء، الگوگیری برای بازسازی و یادگیری رفتار از یک خانواده الگوست. از امام زمان(عج) نقل شده است کهحضرت فاطمه(س)برای ائمه(ع) الگو و حجت بر اهل بیت(ع) هستند که نشانه جایگاه والای آن حضرت و الگو بودن برای همه بشریت است.
در سراسر حدیث، فاطمه(س) در نقش دختر برای پیامبر(ص)، همسر و مادر و یک بنده مقرب الهی و راوی برای مخاطبان ظاهر میشود؛ الگوی مادر و زنی شاداب، منظم و بسیار صمیمی در این داستان نمایان است.ترکان با اشاره به کارکردهای الگو، گفت: یکی از این کارکردها، فهم هنجارها و ناهنجاریهاست. کارکرد دیگرش نقش قطبنماست و وقتی جهت و معیار صحیح روشن شود، جهت نامناسب هم برای ما روشن خواهد شد. در سراسر حدیث کساء احساس نور و محبت وجود دارد و چنان با جزئیات بیان شده که انسان آن را به آسانی در ذهن بازسازی میکند و تمام وقایع منظم، هماهنگ و قابل فهم مطرح میشود و تصویرسازی را بسیار آسان میکند و آرامش روانی به ما میدهد.
تایید صدور از ناحیه حضرت زهرا(س)
این روانشناس اظهار کرد: برخی مدعی هستند که در سلسله راویان حدیث ممکن است یکسری افراد مجهول وجود داشته باشند که اعتبار آن را کم کنند، ولی جزئینگری به جا و صحیحی وجود دارد که جز از بانویی فرهیخته ممکن نیست. به راحتی ممکن نیست یک مرد داستانی را با این دقت و عطوفت و جزئیات بیان کند. انسان وقتی به لحظه اوج حدیث یعنی نزول آیه شریفه میرسد، ناخودآگاه به شعف و لذت درونی دست مییابد. این داستانپردازی هنرمندانه ماحصل تصویر یک زن اندیشمند است؛ پس این گفتار، عادی نیست و برای آن تدبیر و انرژی صرف شده و جزئیات کلامی و غیرکلامی را ترسیم کردهاند.
وی افزود: در سراسر حدیث، فاطمه(س) در نقش دختر برای پیامبر(ص)، همسر و مادر و یک بنده مقرب الهی و راوی برای مخاطبان ظاهر میشود؛ الگوی مادر و زنی شاداب، منظم و بسیار صمیمی در این داستان نمایان است. از بعد ادبی، مهرورزی، انتخاب کلمه و ... نشان میدهد که فردی دارای هدف، نظم، مهربان و باآرامش راوی حدیث است. به همین دلیل به زیبایی در جان مخاطب مینشیند. یکی از اثرات آن رفع غم است و بخشی از آن محصول نوع روایتگری هنرمندانه و روانشناسانه حضرت زهرا(س) است. یعنی ناخودآگاه باعث بهبود خلق مخاطب میشود. امروزه به خلق مثبت نیاز زیادی داریم، زیرا اتفاقاتی در اطراف ما رخ میدهد که ما تحت تأثیر قرار میدهد.
ترکان ادامه داد: در این حدیث دو عنصر احترام و عاطفه آمیخته شده و این نشانه سلامت روایتگر است. از واژه «دخل علی» به جای «جاء»، یعنی تشریف آوردند، استفاده کردهاند و خانوادهای که روایت شده موفق است و در آن هویتبخشی به اعضای خانواده بدون غلو است و به جایگاه خاص خانواده و عناوین اجتماعی هم توجه شده است. ما میآموزیم که در یک خانواده سالم، روابط اعضا همراه با محبت و ادب و احترام است.
راز آرامش و شادی اصیل
ترکان بیان کرد: نوع روایت به گونهای است که انسان را در آرامش غوطهور میکند و شادی اصیلی به انسان دست میدهد و به سبب سبک زندگی سالم و پایدار است. بزرگ خانواده یعنی پیامبر(ص) به فرزند و نوادگان و داماد خود سر میزنند. گفته شده که صله رحم باعث طولانی شدن عمر میشود و خارج از اثرات فرامادی، اثرات مادی آن هم مؤثر است، زیرا باعث نشاط و شادابی میشود؛ پس وقتی فرزند ازدواج کرد نباید رهایش کنیم؛ کما اینکه فرزندی که ازدواج میکند نباید والدین را رها کند.
استاد دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان تصریح کرد: در تمام حدیث، افراد در مواجه شدن با هم «سلام» میکنند و سلام نشانه ادب و احترام است و باعث انتقال حس مساوی بودن انسانها با وجود جایگاههای اجتماعی مختلف میشود. وقتی پدر خانواده به همسرش سلام میکند نشانه مهر و عطوفت است و ساختگی نیست. همچنین پیامبر(ص) احساس ضعف میکنند و جالب اینکه این ضعف به دلیل نزول آیات عذاب است و آن را کتمان نمیکنند تا مورد حمایت قرار گیرند و برای آن راه حل دارند. حضرت زهرا(س) بیقید و شرط محبت میکرد. وقتی پیامبر(ص) از احساس ضعف سخن میگویند، فاطمه(س) پناه بردن به خدا را یادآور میشوند و در این خانواده همدلی وجود دارد.
استاد دانشگاه آزاد اسلامی افزود: همچنین نامهای نیکو و نوع لحن در خطاب افراد مشهود است و باعث تقویت شخصیت میشود؛ کلمات احترام متقابل را نشان میدهد. این خانواده از لحاظ اقتصادی در رفاه نبود و در اوج فعالیتهای سیاسی و اجتماعی نقشآفرین بود. وقتی امام حسن(ع) و امام حسین(ع) وارد خانه میشوند به آنان محبت میشود. لذا تعابیر سلام فرزندم، روشنی چشمم و میوه دلم به کار میرود. حضرت زهرا(س) بدون تبعیض رفتار میکنند و چون حسین(ع) سن کمتری دارد در بیانشان کلمه ولدی را هم اضافه میکنند و پیامبر(ص) دخترشان را پاره تن خطاب میکنند.
لذت بردن از همنشینی با یکدیگر
ترکان اضافه کرد: خلق مثبت، خاطرات مثبت و خلق منفی خاطرات منفی را به دنبال دارد و شاهد لذت بردن اعضای خانواده از یکدیگریم و فرزندان این خانه اعتماد به نفس دارند و خودباورند. احترام همسران به همدیگر نشاندهنده بُعد انسانی است. گاهی در روابطمان زن و مرد بودن را ملاک قرار میدهیم، ولی وقتی امام علی(ع) وارد خانه میشوند، به زهرا(س) سلام و نیز او را بنت رسول الله(ص) خطاب میکنند و پاسخی که میشوند بیانگر شأن اجتماعی و خانوادگی امام علی(ع) است.
وی تاکید کرد: علاوه بر این اجازه گرفتن فرزند از والدین دیده میشود که نشانه ادب و تبعیت است؛ اعضای خانواده برای هم پایگاه ایمنی هستند و رفتار همه پیشبینیپذیر است. وقتی فرزند احساس کند که والدینش پیشبینیپذیرند به زندگی اعتماد میکند؛ بزرگترین ثمره حدیث، دعا کردن برای همدیگر است. اوج آموزش عشق به خانواده در این حدیث وجود دارد و اسلام دین محبت است. همچنین حیا، غرور و شرم بیجا وجود ندارد و بیان عاطفه با همه وجود و بدون فریب است و مرد و زن بودن مطرح نیست. زهرا(س) این داستان را برای جابربن عبدالله روایت کردند که نشان میدهد به عنوان یک مدرس نقش اجتماعی برجستهای داشتند.