زمينه ساز بروز اختلاف ها و از عوامل قابل توجه از هم پاشيدگى خانواده دانسته اند و برخى آن را مشابه تجارت و فروش دختران مى بينند. علت اين امر نيز بديهى است؛ زيرا در ميان نهادن همه هستى جسمى و روحى ، تنها زمانى امكان پذير است كه محبوبى بزرگ تر ، در آسمان قلب انسان بدرخشد و او را به ايثارها و فداكارى هاى لازمه يك زندگى طولانى و جاويد فرابخواند .
اسلام اساس زندگى خانوادگى را مودت و رحمت مى داند و مودت ، با اجبار و تحميل حاصل نمى شود و هرگاه اصل بنيادين خانواده درست نهاده نشد ، كژراهه جدايى و طلاق رو مى نمايد و يا به جدايى خاموش مى انجامد.

2 . ازدواج در سن پايين

برخى تحقيقات موجود نشان مى دهد كه آمار طلاق ، با سنّ همسران رابطه معنا دارى دارد. اين پژوهش ها نشان مى دهد كه طلاق در جوانانى كه پيش از بيست سالگى ، اقدام به تشكيل خانواده كرده اند از جوانانى كه پس از آن ازدواج كرده اند بيشتر است و هر چه سنّ پايين تر برود بيشتر در معرض جدايى از همسران خود قرار مى گيرند. علت اين امر را مى توان از روايت كلينى در كافى ، استفاده كرد. امام عليه السلام در پاسخ به هشام بن حكم كه گفت: ما پسران خود را در نوجوانى زن مى دهيم ، فرمود :
در اين صورت آنان با هم انس و الفت نمى يابند . ^۱
شايد بتوان گرفتارى هاى جسمى و روحى دوره رشد نوجوانى و جوانى را ، سبب فرورفتن در خود و عدم توجه به ديگران و درك زيبايى هاى روحى و معنوى همسر دانست. گفتنى است در اين ميان بايد تفاوت جنسيتى دختر و پسر و نيز گوناگونى هاى اقليمى ، نژادى و تاريخى و اجتماعى را هم در نظر گرفت و كودكى و نوجوانى را بر اساس آن تعريف نمود. اين همان ويژگى رشد است كه در فقه بدان اشاره شده و قرآن آن را شرط لازم براى مديريت مالى دانسته است. ^۲

مى شود. راهبران رهيافته بشريت و معصومان دلسوز انسان ، رهنمودهايى را براى رهيدن از اين خطرها ، در پيشديد ما نهاده و عوامل و رفتارهاى تهديد كننده خانواده را بيان داشته اند. اين هشدارها هر چند شدّت و ضعف دارد ، اما همگى در راستاى آگاهى بخشى به انسان و برانگيختن او به مقابله با آنها و يا جلوگيرى از پيدايش آنهاست. ما در اينجا اين عوامل را به سه دسته تقسيم كرده ايم: عوامل بيرونى و عوامل درونى كه خود به دو سوى رابطه زناشويى ، يعنى شوهر و زن مربوط است.
گفتنى است هر چند برخى از اين عوامل ، به تنهايى و يكباره ، منجر به جدايى و از هم پاشيدگى نمى شوند ، اما به عنوان بخشى از علل از هم پاشيدگى خانواده ، با وزنهايى متفاوت ايفاى نقش مى كنند. جالب توجه آن كه بسيارى از آنچه در پى مى آيد ، با پژوهش هاى ميدانى در اين حوزه سنجيده شده است. اين پژوهش ها ، گستره وسيعى از كارهاى ميدانى ، تحقيقات آمارى و جامعه شناختى را در بر مى گيرد و خوشبختانه تعارضى ميان آنچه متون دينى مى گويند و آنچه از پژوهش هاى انسانى و علمى به دست آمده است ، به چشم نمى آيد.

الف عوامل بيرونى

1 . تحميل

ازدواج حقيقى ، پيوند عاطفى و حقوقى دو شخص علاقمند به زندگى با هم است و از اين رو مانند همه كارهاى اختيارى ديگر ، تابع ميل و گزينش ارادى هر دو سوى رابطه است. اطرافيان و به ويژه پدر و مادر همسران ، مى توانند نقش زمينه سازى براى آشنايى و ايجاد نقطه هاى آغازين اتصال را به عهده گيرند و با بهره گيرى از ابزارهاى شناخته خود ، ويژگى هاى پيدا و پنهان يك سوى رابطه را براى سوى ديگر ، هويدا كنند. روشن است كه اين نقش ، هيچگاه نمى تواند منجر به تحميل عقيده بر كسى شود و به فرموده پيامبر ، انسان بايد با كسى ازدواج كند كه هواى دوستى و مهرش به دلش افتاده ، نه آن كه تنها پدر و مادرش او را دوست دارند. ^۱ جامعه شناسان از سالها پيش تا كنون ، ازدواج هاى تحميلى را