جاهليت ، و حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله بدان اشاره كرده است:
يأتى على الناس زمان يكون فيه حجّ الملوك نزهة، و حجّ الأغنياء تجارة، و حجّ المساكين مسألة؛^۱زمانى مى آيد كه حجّ پادشاهان براى تفريح است و حجّ ثروتمندان براى تجارت و حجّ فقيران براى گدايى .
اين مضمون را راويان اهل سنت نيز نقل كرده اند و در آن به حجّ قاريان قرآن نيز اشاره شده است و حجّ آنان را براى ريا و خودنمايى مى دانسته است . ^۲

پاك كردن دارايى

پس از تطهير روح و خالص نمودن نيت ، در مرحله عمل نيز بايد اين خلوص و پاكى جلوه كند. روشن است كه اگر بخواهيم حجّ ، ما را پاك كند و از آلودگى هاى درون بپالايد ، بايد خود پاك باشد. نمى توان با آب آلوده ، آلودگى را زدود. نمى توان بامال به چنگ آورده از دزدى ، خيانت ، رشوه ، اختلاس ، گران فروشى ، كم فروشى و اجحاف ، حج گزارد و انتظار پاك شدن از گناهان را داشت. نمى توان با مال حرام به حج رفت و پذيرش آن را منتظر شد. نمى توان در لباس غصبى ، لبّيك گفت و جواب را به انتظار نشست. امام صادق عليه السلام مى فرمايد :
إذا اكتسب الرجل مالاً من غير حلّه ثمّ حجّ فلبّى، نودىَ: لا لبّيك و لا سعديك؛^۳اگر كسى مالى از راه غير حلال به دست آورد، سپس حج بگزارد و لبّيك بگويد، جواب ردّ مى رسد: نه لبيك و نه سعديك.
اهل سنت ، اين حديث را به گونه ديگرى نقل كرده اند و هنگام اين نداى الهى را نه در آغاز حج و احرام ، كه در همان ابتداى پا در ركاب نهادن و شروع سفر مى دانند و در پايان نداى الهى آورده اند :
توشه ات حرام و هزينه ى حجّت حرام است. حجّت نه مبرور، كه بار و وبال گردنت

عملش هيچ بهره اى نمى برد و چون بقيه رياكاران ، پاداش خويش را بايد از غير خدا و همان مردمى بطلبد كه به قصد مدح و ثناى آنان ، حج گزارده است. امام صادق عليه السلام مى فرمايد :
الحجّ حجّان: حجّ للّه ، و حجّ للناس؛ فمن حجّ للّه كان ثوابه على اللّه الجنّة، و من حجّ للناس كان ثوابه على الناس يوم القيامة؛^۱حج دو گونه است: حجّى براى خدا و حجّى براى مردم. هر كس براى خدا حج گزارد، ثوابش بهشت و بر عهده خداست، و هر كس براى مردم حج گزارد، پاداش آن را در روز قيامت از مردم بطلبد.
اثر ديگر حج ـ طهارت روحى و پاك شدن از گناهان و آلودگى ها ـ نيز در گرو رعايت اخلاص است. احاديث بسيارى ، از راويان شيعى و اهل سنت ، بر اين مطلب دلالت دارند. ^۲ اين دسته روايات ، حج رابه آب كه پليدى را مى شويد و يا آتش كه ناخالصى ها را مى سوزاند ، تشبيه كرده اند و زائر را پس از حج ، مانند كودكى مى دانند كه پاك و بى گناه ، تازه متولد شده است. درروايتى از امام صادق عليه السلام كه در همين دسته روايات جاى مى گيرد ، اساسا موضوع غفران و آمرزش خداوند ، حج گزار مخلص است :
مَن حجّ يريد به اللّه و لا يريد به رياءً و لا سمعة، غفر اللّه له البتّة؛^۳هر كس به خاطر خدا حجّ بگزارد و نه براى ريا و تظاهر، خداوند حتماً او را مى آمرزد.
همان گونه كه از متن حديث بر مى آيد ، حاجيان غير مخلص ، از دايره اين رحمت الهى بيرون اند و از حج ، جز رنج و تعب و هدر دادن عمر و سرمايه ، بهره اى ندارند .
حجّ كامل ، اخلاص بيشتر مى طلبد . حج ، به معنى قصد است ، نمى توان به قصد تجارت رفت و آن را حجّ خانه دوست و كعبه مقصود خواند. نمى توان به قصد تفريح و تفرّج رفت و زائر بيت اللّه شد ، و نمى توان سياحت كرد و آن را زيارت دانست. اينگونه حج كه مخلوطى از قصد خدا و غير خداست ، حجّ ابراهيمى و محمّدى نيست . اين حجّ