دو هلاك كننده اساسى بشر : حرص سلطه گر بر انسان و هوا و هوس مسلّط بر او ، مهلك سوم را همان اعجاب انسان به خويشتن مى شمرد و سپس اين گونه مى فرمايد:
وهو محبط العمل، و هو داعية المقت من اللّه سبحانه؛ ¹ و آن ـ يعنى عجب ـ ، تباه كننده عمل و كشاننده نفرت خداى سبحان است.
جالب توجه آن كه از ميان اين سه عامل اساسى هلاكت ، تنها ، عُجب مورد توصيف قرار گرفته و به سرّ هلاكت بار بودن آن اشاره شده است. ² ما روايات متعددى در باره حبط عمل داريم كه اين مسئله را تأييد مى كند ³ .
امام على عليه السلام افزون بر حديث پيشين ، احاديث ديگرى نيز در اين زمينه دارد ، همچون « العجب هلاك ⁴ ؛ خودپسندى هلاكت است» ، و « هلك من رضى عن نفسه ووثق بما تُسَوّلُه له؛ ⁵ هر كس از نفس خود خشنود شود و به آنچه برايش آراسته است ، اعتماد كند ، هلاك گردد» .
و آخر اين كه ، مى توان حديث وارد شده در نهج البلاغة را ناظر به همين موضوع دانست: « قد خاطر من استغنى برأيه ؛ ⁶ آن كه تنها با رأى خود ساخت ، خود را به خطر انداخت» .
امام خمينى رحمه الله به حديث ديگرى براى اثبات هلاكت بار بودن عجب ، استدلال كرده اند. حديث گزارش دهنده وحى الهى به داوود پيامبر عليه السلام ؛ آن گونه كه در اين حديث آمده است ، خداوند متعال به داوود عليه السلام مى فرمايد:
اى داوود ! گنهكاران را بشارت ده و صديقات را بترسان. داوود مى پرسد: چگونه آنان را بشارت دهم و اينان را بترسانم؟! و خداوند مى فرمايد: گناهكاران را بشارت ده كه من توبه آنان را مى پذيرم و از گناه آنان درمى گذرم، و صديقان را بيم ده كه به اعمال

ج زيان هاى عجب

امام خمينى رحمه الله پس از بيان مراتب عجب در هر دو گونه عُجب به معصيت و عُجب به طاعت ، فصل مستقلى را به آثار عُجب اختصاص داده ، اما نامى بر آن ننهاده اند . ما بر اساس محتواى مطالب ارائه شده ايشان ، آنها را تحت عناوينى چند ارائه مى دهيم.

1 . هلاكت

ايشان ، عُجب را بنفسه ، از مهلكات و گناهان بزرگ مى داند و آن را نابود كننده ايمان و تباه كننده اعمال انسان مى خواند. ^۱ امام ، خود ، مستند روايى چنين حكم سنگينى را ارائه داده اند و افزون بر استدلال به حديثى كه عجب را از گناه شديدتر مى خواند ^۲ ، به حديث « من دخله العجب ، هلك » ^۳ نيز استناد كرده اند .
به گمان اين قلم ، امام خمينى رحمه الله از شديدترين و اساسى ترين زيان عجب آغاز كرده اند؛ چه انسان ، همه اعمال و اخلاق و فضائل را براى رسيدن به سعادت مى خواهد ، و نرسيدن به آن و افتادن به كوير هلاكت ، سخت ترين و بدترين سرنوشت اوست. از همين رو ، روايات متعدد ديگرى به اين فرجام دردناك شخص خود شيفته ، تصريح كرده و آن را از اسباب هلاكت انسان دانسته اند. اين هشدار ، از آغاز پيدايش اسلام و حتى پيش از آن نيز وجود داشته است. پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله فرموده است:
ليس عبد يتعجّب بالحسنات إلّا هلك؛^۴هيچ بنده اى نيست كه از نيكى هاى خود خرسند شود ، جز آن كه هلاك گردد.
و اندرز لقمان به فرزندش نيز در اين باره گذشت.
در حديثى ديگر از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ، به علّت اين امر ، اشاره شده است. پيامبر صلى الله عليه و آله با بيان