لا تظهر الشماتة بأخيك، فيرحمه اللّه و يبتليك؛^۱ برادرت را شماتت مكن؛ كه خدا از او مى گذرد و تو را گرفتار مى كند.
و در روايتى ديگر ، امام صادق عليه السلام بر اين نكته تأكيد كرده و ابتلاى شماتت كننده را حتمى شمرده و فرموده است:
مَن شمت بمصيبةٍ نزلت بأخيه لم يخرج من الدنيا حتّى يفتتن به؛^۲هر كس برادر دينى اش را به خاطر گرفتاريش شماتت كند، از دنيا نرود تا خود به آن مبتلا شود.
ما در برابر فرد مصيبت ديده وظيفه داريم ، هم خود از شماتت او بپرهيزيم و هم ديگران را از چنين كار زشتى بازداريم. بايد سرزنش هاى تربيتى ، به عنوان انتقال تجربه ها و عبرت آموزى ، در فرصتى ديگر و در زمانى مناسب گوشزد شود. فردى كه بر اثر سرعت زياد و سبقت نابه جا ، تصادف نموده و عزيزان خود را از دست داده است ، گوش نصيحت شنيدن و روح پذيرش ندارد. او نيازمند دستگيرى و رحم است ، نه سرزنش و پند. تأديب و تعليم ، جا و زمان ديگرى مى طلبد.

ب - شيوه هاى كاهش تنيدگى

در بخش پيش ، روش هايى را مطالعه كرديم كه در مرحله اول ورود مصيبت ، توصيه شده بود ، تا از افزايش فشار روانى به شخص مصيبت ديده جلوگيرى كند و درد را در همان حدّ نگه دارد. در اينجا ، با ارائه نگرش هايى به فرد مصيبت ديده ، كوشش مى كنيم تا درد مصيبت را براى او سبك تر كنيم ، اين نگرش را در سه قسمت مى آوريم : كوچك شمارى مصيبت؛ پايان پذير ديدن مصيبت؛ توجه به اصل جايگزينى.

1 . كوچك شمارى مصيبت

در روايات متعددى ، به كوچك شمردن مصيبت فرمان داده شده است و راه هايى را براى تحصيل آن ارائه نموده اند. اين راه ها را برمى شمريم :

8 . اشتغال به امور مهم

گاه عظمت حادثه و بزرگى مصيبت ، موجب بيرون رفتن انسان از چرخه فعّال زندگى مى شود و از سر بى تابى و ناشكيبايى ، كارهاى مهم خود را وامى نهد و به عزادارى هاى افراطى و طولانى و غم و غصه خوردن غيرمعمول روى مى آورد. دواى درد چنين كسانى ، اشتغال به كارهاى اساسى و مهم تر زندگى است. حتى اگر انسانى اين گونه هم نشود و خويشتن دارى خود را حفظ كند ، نيكوست كه مصيبت را با پرداختن به فعاليت هاى مهم و بزرگ ، از ذهن خود دور كند. امام على عليه السلام در مصيبت بزرگ فقدان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله ، چنين روشى را پيشه كرد. ايشان ، افزون بر خاموشى گزيدن ، به جمع آورى قرآن همّت گماشت و با اشتغال به كار مهم و اساسى گردآورى كلام الهى ، به روح دردمند خود ، اجازه استراحت داد. سند اين گزارش ، همان است كه بخشى از آن ، در مطلب مربوط به سكوت آمد .

9 . پالايش عوامل محيطى

به همان دليل كه در بيمارى هاى جسمى و دردهاى معمولى ، دور داشتن فرد آسيب ديده از عوامل پيدايش و يا تشديد كننده بيمارى ، از مهم ترين اقدامات اساسى براى حفظ بيمار است ، در فشارهاى روانى نيز بايد شخص مصيبت ديده را از عوامل شدّت دهنده فشار ، دور كرد. يكى از اين فشارهاى مضاعف ، شماتت و زخم زبان كسانى است كه از مصيبت وارده بر شخص مصيبت زده ، خوشحال اند و شادى درونى خود را به گونه هاى مختلف ابراز مى دارند و زهر خود را با مسخره كردن و شماتت ، بيرون مى ريزند.
اين وضعيت ، در مورد مصيبت هايى كه شخص مصيبت ديده ، خود را در آن مقصّر مى بيند ، سخت تر مى گردد؛ زيرا فشار روانى اينگونه مصيبت ها ، مضاعف است. از اين رو ، روايات متعددى از استهزاء و سرزنش مصيبت ديده منع كرده ، و به شخص مسخره گر هشدار داده كه به همان مصيبت گرفتار مى شود. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در اين باره چنين فرموده است :