كرامت انسانى از ديدگاه احاديث

جان مايه كرامت انسان ، توانايى انديشه ورزى و خرد انسانى او است؛ خردى رهيافته به دين و آماده برگرفتن علم و راهنمايى الهى كه براى اجراى خواسته هاى راهبر اصلى جهان آماده است. اگر اين تعقّل و پيروى عملى توأم با آن ، تا پايان مسير حركت دنيوى انسان ادامه يابد و نيكى موقت او فرجام نيك ترى بيابد و جاودان شود ، مى تواند مايه كرامت حقيقى انسان به شمار آيد. به سخن ديگر ، انسانى خود را بزرگ نموده و رشد داده است كه توانسته داشته ها و آورده هاى خود را حفظ و به چيزهايى تبديل كند كه در آن سرا نيز ،قيمت داشته باشد. تمثّل اين حقيقت در هنگام غلبه و شكست هاى نظامى رخ مى دهد. پادشاهى كه شكست مى خورد ، ديگر كريم و بزرگ نيست و تبديل حالت پادشاهى به اسارت ، او را از بزرگى مى اندازد ، اما عالم و كارشناس همان سپاه ، مى تواند دوباره معزّز شود و آنچه داشته و موجب بزرگى او مى گشته ، قابل سلب از او نيست. انسان به صورت كلى نيز در صورتى دچار عذاب خزى [ خوارى و رسوايى ] نمى شود كه داشته هاى دنيايى او ، قابليت دوام و ثبات بيابد و در آن دنيا نيز به كار آيد. دو آيه كريمه « يَوْمَ لَايَنفَعُ مَالٌ وَلَا بَنُونَ إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ »^۱ نيز به همين موضوع اشاره دارد كه مال و فرزند ، نه تنها تاج كرامت را بر سر انسان نمى نهند ، بلكه اگر در راه تبديل استعداد انسانى به رفتار كريمانه به كار گرفته نشوند ، موجب خوارى و سرافكندگى انسان مى شود و اين همان معناى روايت امير مؤمنان عليه السلام است كه فرمود :
الكريم من أكرم عن ذلّ النار وجهه؛^۲شخص با كرامت كسى است كه روى خويش را از خوارى آتش دوزخ به دور دارد.
خوشبختانه امام على عليه السلام طريق اين راه را نيز براى ما روشن كرده اند:
الكريم من أكرم عن ذلّ النار وجهه بالإحسان^۳
بزرگوار، كسى است كه خود را با نيكى كردن از خوارى آتش دور بدارد.
امام در بيانى ديگر ، جنبه سلبى اين راه نيز بيان فرموده است:
من اتّقى ربّه كان كريماً؛^۴آن كه از خدايش پروا كند [ و از زشتكارى بپرهيزد ]، كريم است.
آرى جاده كرامت انسان به وسيله عقل برگيرنده معرفت و شريعت الهى از خداوند آغاز مى شود و به او نيز منتهى و به جانشينى وى ختم مى گردد. انسان كريم ، كسى است كه عاقل باشد ، و عاقل يعنى خردمند رهيافته به دين الهى و برگيرنده معارف از دادار هستى؛ پوينده راه فطرت و حكمت در برابر شهوت و ذلّت؛ ذلّت پيروى از شيطان و بندگى انسان.يك مراجعه ساده به نشانه هاى عقل در روايات و نگرش همزمان به روايات كرامت و انسان كريم نشان مى دهد كه خلاصه نظر اسلام در تفسير كرامت ، همان عقل رهيافته به دين است و آنچه در پى مى آوريم ، نشانه هاى اثباتى و سلبى كرامت در انسان از ديدگاه دين است و مقايسه آنها را با نشانه هاى عقل به خوانندگان وا مى نهيم.
نشانه هاى كرامت ، همگى به گرد محور اساسى ديندارى مى چرخند و لوازم وجودى آن را در زندگى ، به ويژه در ابعاد اخلاقى بيان مى دارند.