نشانه هاى رفتارى كرامت

در احاديث ، رفتارهاى متعددى را به شخص كريم نسبت داده و گاه كرامت را با آنها تعريف كرده اند.
امام حسن مجتبى عليه السلام در پاسخ به سؤالى در باره معناى كرم ، به چند رفتار كريمانه اشاره مى كند و نيكوكارى داوطلبانه ، ^۱ بخشيدن پيش از درخواست ^۲ و غذا دادن در خشكسالى و قحطى ^۳ را از نشانه هاى كرامت دانسته است. امام صادق عليه السلام نيز به سه رفتار ديگر اشاره مى كند و مى فرمايد :
ثلاثة تدلّ على كرم المرء: حسن الخلق، وكظم الغيظ، وغضّ الطرف؛سه چيز بر كرامت انسان دلالت مى كند: خوشخويى، فرو خوردن خشم و چشم پوشى.
روشن است كه همه اين رفتارها ، برخاسته از حالت بزرگوارى انسان است و نمى توان انسانى را كه در بحبوحه نياز و قحطى ، به ديگران مى انديشد و غذاى خود را به آنان مى بخشد ، بدون آن كه درخواستى در ميان باشد ، كريم و بزرگ ندانست .
اگر كسى بگويد: امام حسن عليه السلام اين رفتارها را كرامت دانسته اند ، نه نشانه آن ، مى گوييم اين به معناى شدّت اتصال و ملازمه اين رفتار با كرامت است؛ زيرا كرامت يك حالت درونى و روحى است و نمود رفتارى آن ، به شكل جود و كرم ظاهر مى شود.
مويّد اين نكته ، شيوه تعبير امام على عليه السلام است كه مى فرمايد:
يستدلّ على كرم الرجل بحسن بشره و بذل برّه؛^۴با خوشرويى و بذل و بخشش مرد، به كرامت او ره برده مى شود.

كرامت حقيقى، دور داشتن و پاك گردانيدن خود از سرپيچى ها و عصيان هاست.
دليل اين معنا نيز بسى روشن است؛ زيرا نفس در حركت و تعالى ، با شتاب تمام در حال نزديك شدن به قلّه كمال است و هرگونه سقوط و بر زمين افتادن و يا توقف و عقبگرد ، وى را از هدف خود دور مى دارد. از سوى ديگر ، اين حركت بر طبق نتيجه حاصل از فصل قبل بر اساس پيروى از فرمان الهى كه تبلور آن در شريعت و دين است ، شكل مى گيرد و از اين رو ، هرگونه سرتابيدن از دستور الهى ، نرفتن در راه و يا كژ رفتن است. از اين رو ، امام على عليه السلام در سخنى ديگر تأكيد مى ورزد كه:
الكريم من تجنّب المحارم وتنزّه عن العيوب؛^۱كريم كسى است كه از كژراهه ها [ حرام ها ] دورى گزيده و از عيب ها و كاستى ها دورى و پاكى بورزد.
شناخت خود و پى بردن به قيمت بالاى گوهر جان ، بخش معرفتى كرامت است و جزء عينى و عملى آن ، نرمخويى است. بنا به فرموده امام على عليه السلام
من الكرم لين الشيم؛^۲رفتار نرمخويانه از كرامت است.
شيم جمع «شيمة» به معناى شى ء بارز و نمايان است و نرمى كردن و دورى از درشتى در رفتار ، به روشنى بر كرامت و بزرگوارى دارنده آن دلالت دارد.
شايد بتوان ديگر خوى هاى پسنديده ، مانند وفادار ماندن به پيمان ها وطن دوستى ، حفظ دوستى هاى كهن و حتى غصّه فرصت هاى از دست رفته را خوردن كه امام على عليه السلام آنها را نيز از مؤلفه هاى وجودى كرامت برشمرده است از جلوه ها و مصداق هاى همين نرم خويى دانست. ^۳
حديث پايانى اين بخش ، سخن ديگرى از امام على عليه السلام است. ايشان ، كرم را « حسن السجيّة» و «اجتناب الدنيّة» دانسته است. سجيّه به معناى خوى نهادينه شده در انساناست و اگر انسان ، نهاد خويش را زيبا و نيكو گرداند و از پستى ها بپرهيزد ، بدون ترديد ، داراى نفسِ كريم و والايى است كه در هر موقعيت زمانى و مكانى ، بزرگوارانه و به دور از رذالت و پستى ، رفتارهاى زيبايى ارائه مى دهد.