جدال به قصد غلبه باطل بر حق تفاوت دارد ، اما نمى تواند به جدال حق و به قصد كشف حقيقت ملحق شود و چون اصل جدال ، گونه اى كشمكش روحى ميان انسان هاست ، بر همان اصل ناپسندى باقى مى ماند و حسن و نيكويى نمى يابد. امام رضا عليه السلام در فرمانى اكيد ، از شيعيان ، خواسته است چنين جدال هايى را واگذارند. ۱
2 . بر پايه مخاطب
دين اسلام در ساحت اجتماع ، خنثى و دور از واقعيات خارجى نيستند. اسلام گزاره هايى قابل اجرا را پيش مى كشد و پيروان اديان ديگر و منكران را به پذيرش ، باور و پيروى خود فرا مى خواند. در اين ميان ، گاه دين از سوى پيروان خود دچار اختلاف در برداشت ها و فهم ها مى شود و باورمندان هر نظر ، در اركان و يا فروع دين دچار تفاوت انديشه مى شوند.
توان مندى هر دين ، در حلّ اين دو اختلاف است: يكى اختلافى كه با غير پيروان خود دارد ، و ديگر ، اختلافات ميان پيروان خود. خوشبختانه اسلام در طول تاريخ حيات خود توانسته است الگوهايى قابل اجرا براى حلّ اين دو گونه اختلاف ، ارائه دهد. قرآن ، بندگان خدا را كسانى مى داند كه به سخن ، گوش فرا دهند و از بهترين آن پيروى كنند؛ نه آن كه از آغاز ، با گوش بسته ، سخن ديگران را نادرست شمارند يا پس از شنيدن ، بدون انديشه و درنگ ، انكار كنند و نپذيرند. ۲ قرآن ، خردمند رهيافته را كسى مى داند كه استماع و پيروى از بهترين سخن را سرلوحه كار خود بداند و به گفته رسول خدا صلى الله عليه و آله ، آن را فرا گيرد ، از هر كه آمده باشد. ۳ بر اين اساس ، اسلام به ديگر اديان اجازه سخن گفتن مى دهد و متقابلاً از آنها مى خواهد كه به پيام او گوش بسپارند.
در حوزه برون دينى ، پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به پيروان همه دين ها اجازه داد دليل ها ، پرسش ها و اشكالات خود را مطرح كنند و گزارش تفصيلى اجتماع پنج مكتب يهودى ، مسيحى ، طبيعت پرستى ، دوگانه پرستى و شرك عرب نزد پيامبر صلى الله عليه و آله ، در كتب حديث