مناظره پنجم : پرسش هاى مأمون

افراد متعددى از امام رضا عليه السلام سؤال پرسيده و يا اشكال ها و شبهه هاى خود را در قالب سؤال ^۱ از ايشان مطرح كرده اند. طبرسى اين سؤالات را نيز در بخش مناظرات امام رضا عليه السلام مطرح كرده است ^۲ ، اما ما آنها را گزارش نكرده و تنها به همين مورد اكتفا كرديم ، زيرا در اين سؤال و جواب ، گونه اى مناظره و اعتراض علمى از سوى مأمون به چشم مى خورد كه به زيركى در شكل سؤال پى گرفته مى شود. مسئله اصلى مأمون ، عصمت پيامبران است كه مدعاى شيعه بوده و مأمون آن را با ظاهر برخى از آيات شريف قرآن ، در تعارض مى ديده است. ^۳
آن گونه كه در گزارش طبرسى آمده ، مأمون مفهوم آيات سوره ضحى كه پيامبر را ضالّ خوانده است ^۴ از امام رضا عليه السلام مى پرسد و امام آن را گم شده نزد قريش معنا مى كند و تحسين مأمون را برمى انگيزد. گفتنى است هر بار كه امام عليه السلام آيه هاى شريفه را به درستى تفسير مى كند و معناى آنها را به گونه اى بازگو مى كند كه با عصمت پيامبران عليه السلام متعارض نمى شود ، مأمون لب به تحسين مى گشايد. يكى از اين موارد كه با قواعد زبان شناسى نيز كاملاً سازگار است ، آيه مربوط به حضرت يونس عليه السلام است. مأمون ، آيه « وَ ذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَـضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَيْهِ »^۵ را پيش مى آورد و گويى اينگونه خدشه مى كند كه شخصى مانند حضرت يونس كه پيامبر خداست ، نبايد چنين گمان كند كه خداوند بر او قدرتى ندارد. امام عليه السلام در پاسخ مى فرمايد: «نقدر» در اينجا به معناى تنگ گرفتن است»؛ و سپس در ادامه به آيه «وَ أَمَّآ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَيْهِ رِزْقَهُ^۶؛ و چون او را مبتلا مى كند و در روزيش تنگ مى گيرد » ، استشهاد مى كند كه در آنجا به روشنى واژه «قدر» در كنار رزق آمده و همين تفسير امام را نتيجه مى دهد. به عبارت ديگر ، يكى از ده ها آزمون هاىتدارك ديده الهى براى بشر ، تنگ گرفتن در روزى اوست و در اين صورت ، گمان پيامبرى به عدم تحقق اين آزمون در باره خود ، اشكالى ندارد. گفتنى است ، امام رضا عليه السلام استفاده از تضاد معنايى كلمات را در اين آيه نشان داده است ، زيرا آيه پيش از اين آيه ^۷ ، گونه ديگر آزمايش انسان را نشان مى دهد؛ يعنى آزمون با اكرام الهى و نعمت خدايى كه درست در نقطه مقابل تنگ گرفتن در روزى است. ^۸