مناظره هاى كوتاه

علّامه مجلسى مجموعه مناظره ها و احتجاجات ائمه عليه السلام و برخى اصحاب آنان را در كتاب احتجاج بحار الأنوار ، گرد آورده و باب نوزدهم اين كتاب را به مناظرات و احتجاجات امام رضا عليه السلام اختصاص داده است. ^۱ اكثر اين مناظرات ، همان است كه پيشتر گزارش كرديم ، اما در پايان اين باب ، سه مناظره كوتاه نقل شده كه دو مناظره با مأمون و يك مناظره با صوفيان معاصر حضرت است.
در مناظره نخست ، مأمون خويشاوندى خود و امام را با پيامبر صلى الله عليه و آله به يك شكل و نسبت مى پندارد و امام رضا عليه السلام به سادگى آن را پاسخ مى دهد. امام مى فرمايد: اگر خداوند پيامبرش ، محمّد صلى الله عليه و آله را زنده كند و او از پشت اين تپه بر تو درآيد و دخترت را از تو خواستگارى كند ، آيا دخترت را به ازدواج او درمى آورى؟»
مأمون با تعجب مى گويد: «حتماً و با رغبت و ميل» ، و امام رضا عليه السلام مى پرسد: آيا اين امر براى من رواست؟ مأمون ، لختى ساكت مى شود و سپس اعتراف مى كند كه نسبت خويشاوندى هاشميان به پيامبر بسى نزديك تر از عباسيان است. ^۲
در مناظره دوم ، مأمون بزرگ ترين فضيلت امام على عليه السلام را در قرآن ، جويا مى شود وامام رضا عليه السلام آيه مباهله «فَمَنْ حَآجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَآءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَآءَنَا وَأَبْنَآءَكُمْ وَنِسَآءَنَا وَنِسَآءَكُمْ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَـذِبِينَ »^۳
را به عنوان بزرگ ترين كريمه قرآنى در حق اميرالمؤمنين عليه السلام فراز مى آورد. امام عليه السلام چگونگى استدلال خود را توضيح مى دهد و مأمون نيز اشكالى را متوجه استدلال امام مى سازد. امام عليه السلام با توضيح بيشتر و استدلال ديگر ، مأمون را مجاب مى كند و مأمون در پايان مى گويد: هنگامى كه پاسخ آمد ، ديگر سؤالى نمى ماند. ^۴
مناظره سوم ميان امام رضا عليه السلام و صوفيان است كه به جامه نيكوى امام رضا عليه السلام اعتراض مى كنند. اين صوفيان با امام رضا عليه السلام مخالف نيستند و بلكه ايشان را سزاوار خلافت مى بينند ، اما چنين مى پندارند كه امام و رهبر جامعه بايد پشمينه پوش باشد. اما امام رضا عليه السلام وظيفه اصلى رهبران را عدالت ورزى ، راستگويى ، داورى عادلانه و عمل به وعده هايش مى داند و سپس به آيه قرآن استناد مى جويد:
« قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِى أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَ الطَّيِّبَـتِ مِنَ الرِّزْقِ ؛^۵بگو: چه كسى زينت هاى خدايى را كه براى بندگانش بيرون آورده و نيز روزى هاى پاكيزه را حرام كرده است؟! » .
امام عليه السلام در ادامه سخن به سيره حضرت يوسف عليه السلام استناد مى جويد.
گفتنى است علّامه مجلسى مناظره اخير را از كتاب الدرة الباهره نقل كرده ^۶ ، اما در كتاب هاى پيش از آن مانند الكافى ، تفسير العياشى در قرن چهارم و نزهة الناظر ، تأليف ابو عبد اللّه حسين بن محمّد بن حسن حلوانى در قرن پنجم نيز موجود است. ^۷