نكوهش و هشدار
بيمارىِ اخلاقىِ نفاق ، درد دائمى انسان ها و ملّت ها بوده است و منافق ، خارى خليده در جان گروه ها و اجتماعات بشرى. زشتى اين بيمارى و اثرهاى زيانبارش در جوامع بشرى و بيش از آن ، در روان و جان مبتلاى به آن ، منشأ نكوهش آن در قرآن و سيره معصومان عليهم السلام گشته است.
پرداختن به نفاق و منافقان در دوازده سوره قرآنى ۱ ، افزون بر سوره ويژه آنان ، خطر اين خوى زشت انسانى را به ما مى نماياند؛ به خصوص اگر شيوه اجمال گويى و رازگويى قرآن را در نظر آوريم. هم از اين رو ، مذمّت ها و هشدارهاى معلّم قرآن (پيامبر) و مؤوّل آن (امام على) در اين باره ، افزون تر از هشدارهاى آنان در باره بسيارى عيب هاى اخلاقى است. اين هشدارها ، هم متوجّه خود منافقان و انسان هايى است كه در معرض ابتلاى به آنند و هم ، خطاب به جامعه اى كه وجود چنين منافقانى آن را آزار مى دهد ، و گاه از آن غافل است.
امام على عليه السلام ، نفاق را ننگ خصلت ها خوانده است ۲ ، يعنى هر خصلت زيبايى بر اثر اتّصاف به آن ، به زشتى مى گرايد ، و اگر مانند صداقت و خوشرويى باشد ، نابود مى گردد؛ چه ، خوشرويىِ دورو و صداقت دروغين ، معنايى نداشته ، ننگ اخلاقى محسوب مى شود. امام على در نكوهش نفاق ، به اين بسنده نكرده ، مى فرمايد :
شرّ الأخلاق الكذب و النفاق؛۳بدترين خوى ها، دروغ گويى و دورويى است.
آن امام گرامى ، دورويى و ظاهرسازى را براى انسان بسيار زشت مى داند ۴ و فرمان به اجتناب از آن مى دهد :
1.سوره بقره ، آل عمران ، نساء ، مائدة ، انفال ، توبه ، عنكبوت ، احزاب ، فتح ، حديد ، حشر و تحريم.
2.غرر الحكم ، الآمدى ، عبدالواحد ، ج ۱ ، ص ۱۹۱ ، ح ۷۳۵ (الِنفاقُ شَينُ الأَخلاقِ) .
3.غرر الحكم ، ج ۴ ، ص ۱۶۶ ، ح ۵۶۸۹ .
4.ما أقبح بالانسان أن يكون ذا وجهين (غرر الحكم ، ج ۶ ، ص ۹۷ ، ح ۹۶۶۳) ، ر. ك : ح ۹۵۵۹.