ناكرده را كرده و ناگفته را گفته جلوه مى دهند ، و خود و ممدوح خود را به شقاوت مى اندازند. امام على عليه السلام اين ويژگى تركيبى منافق را چنين بيان كرده است: «منافق ، بى شرم ، كودن ، چاپلوس و تيره بخت است» . ^۱
گفتنى است سركرده منافقان مدينه ، عبداللّه بن اُبى سلول نيز با همين شيوه ، قصد اغفال على را به خيال خود مى كند ، امّا با كلام كوبنده حضرت روبه رو مى گردد : «اى عبد اللّه ! تقوا پيشه كن ، نه نفاق كه منافق ، بدترين آفريده خدا است» . ^۲
شايد حديث ديگر امام عليه السلام نيز ، ناظر به همين ويژگى باشد ، آن جا كه مى فرمايد:
المنافق لسانه يسرّ، و قلبه يضرّ؛^۳زبان منافق شادمان مى كند و دلش زيان مى رساند.
در حديث ديگرى كه نفس امّاره را به منافق تشبيه كرده است ، وجه شبه را تملّق مى داند. ^۴

3 . چندرنگى

از آنجا كه منافق ، در زندگى و اعتقادات خود ، مردّد و مذبذب است و وابستگى عقيدتى به هيچ مكتبى ندارد ، در زندگى روزمرّه و معاشرت اجتماعى خود نيز ، ثابت و استوار نيست و همواره به رنگ هاى محيط ، گروه ، دوستان و آشنايان درمى آيد. اگر روزگارى ، توانگرى و گشاده دستى و خرج و انفاق در راه و كار مخصوصى ، رواج يابد ، او را از توانگران و سخاوتمندان مى بينم و اگر روزگارى ، درويشى و صوفى گرى سكّه رايج بازار فخر فروشان گردد ، او را با كشكول گدايى و كلاه درويشى مشاهده مى كنيم. اين تلوّن و رنگانگى ، به منافق امكان زيستن و ايمنى مى دهد؛ زيرا شناخته نمى شود و همرنگى با

1 . آراستگى دروغين

انسان منافق ، تنها در انديشه حفظ خويش و نشان دادن چهره اى مقبول از خود است. او بايد چنين باشد؛ زيرا در صورت كشف باطن و حقيقت او ، نه كسى با او دوستى مى كند و نه محبّت كسى را جلب مى كند. او بايد چنان ظاهر را بيارايد و خود را آراسته به سجاياى اخلاقى نشان دهد ، كه ديده ها از ظاهر او به باطنش نپردازند. از اين رو ، او به دروغ و نيرنگ متوسل مى شود تا زيورهاى بدلى بر روح خود بياويزد و به جاى پيراستن جان ، عيان را بيارايد. سخن امام على عليه السلام در همين باب است :
بالكذب يتزيّن أهل النفاق؛^۱منافقان به دروغ، خود را مى آرايند.و المنافق قوله جميلٌ، و فعله الداء الدخيل؛^۲منافق، گفتارش زيبا و كردارش بيمارى درون است.
منافق ، زيبا مى نمايد و زيبا مى گويد ، تا بيمارى درونى خويش را بپوشاند و هدف خود را پنهان نگاه دارد ، و تا آن جا كه بتواند ، در دل ها نفوذ كند و انسان ها را بفريبد و به كام خود برسد. زيبا و شيوا سخن گفتن ، در همه جامعه ها و براى همه انسان ها جذّاب بوده و شگرد هميشگى رهبران و افرادِ سودجو است. خصلت ديگر منافقان ، يعنى چاپلوسى و تملّق نيز به همين كار مى آيد.

2 . چاپلوسى

منافقان ، در روابط اجتماعى خود ، بدون آن كه به ضوابط اخلاقى پايبند باشند ، تنها براى كسب منفعت آنى و زودگذر دنيايى ، خود را به قطب هاى قدرت در جامعه نزديك مى كنند و با به كار بستن شيوه هاى غير اخلاقى از دروغ و ريا گرفته تا تملّق و ثنا ـ ، خود را در دل صاحبان مال و مقام جاى مى دهند. اينان كه راه نفوذ در ديگر انسان ها را آموخته و نقطه ضعف و قوّت هركسى را پيدا كرده اند ، با ستايش ها و تملّق هاى نابجا ، دامى پنهان مى گسترند و شكار خود را صيد مى كنند. با گستاخى و بى شرمى ، داد سخن مى دهند ، و