ترس و حرص و بخل، خوى هاى بدى اند كه از بدگمانى به خداى سبحان سرچشمه مى گيرند.
و نيز :
شدّة الجبن من عجز النفس و ضعف اليقين؛^۱ترس زياد، از ناتوانى نفس و كمى اعتقاد به خداوند است.
انسان هايى اين چنين ، حتى ترس را يك عامل موفقيت مى كنند و شكست را مقدمه عبرت گرفتن و پيروزى. آنان ، حتى از نشان دادن اضطراب خود و جلوه ترس خود ، بيمى به دل راه نمى دهند و ترس را انگيزه اى براى تلاش بيشتر مى كنند. ترس از مردود شدن را عامل شبْ بيدارى و درس خواندن ، ترس از فقر را انگيزه كار و تلاش ، و ترس از مقبول نيفتادن را موجب رشد دادن استعداد و كمالات نهفته خود مى سازند. دلهره را دلخوره نمى كنند و اضطراب را موجب عقب نشينى نمى بينند. آنان ، هرچه باد ، بيشتر زوزه كشد ، مصمم تر مى شوند و مستقيم تر و محكم تر ، گام برمى دارند.

4 . خوش بينى

زنگ انشاى مدرسه را پيش خود تجسّم كنيد. هرگاه رضا انشا مى خواند ، رديف آخر كلاس ، لبخند مى زند. رضا نيز لبخند مى زند و آن را تشويقى براى خود مى بيند و نه پوزخندى به تمسخر.
انسان هاى خوشبين ، لبخندها را تشويق و تعظيم ها را احترام و دستْ تكان دادن ها را ابراز محبت مى بينند. آنان با خوش بينى ، افكار منفى ، خيال بافى و تفسيرهاى بدبينانه از واقعيت ها و رفتارهاى ديگران را ، از ذهن و انديشه خود مى رانند و بدين شيوه ، يكى از مهم ترين عوامل اضطراب و ناآرامى را از خود دور مى كنند. آنان ، نه از سر غفلت كه از روى تغافل ، اندكى خوش بينى را همراه چشم خود مى سازند تا قلب و دل خود را راحت نمايند .
خذ من حسن الظنّ بطرفٍ تُروّح به قلبك و يَروح به أمرك؛^۲

مى كند كه در نتيجه آن ، احساس عدم توانايى به ما دست مى دهد و به دنبال پناهگاه و گريزگاهى مى گرديم و چون روانه شويم و از مقابله بگريزيم ، به نااميدى و بى اعتمادى به خود ، منتهى مى شود.
روايات ، براى فرار از اين حلقه بسته و گريز از آن ، دو راهِ حل به ما مى نمايانند:

راه حل عملى

در باره اين شيوه ، امام على عليه السلام مى فرمايد:
إذا هبت أمرا فقع فيه، فإنّ شدّة توقّيه أعظم ممّا تخاف منه؛^۱هرگاه از چيزى ترسيدى، خود را در آن بيفكن كه سختى حذر كردن، بزرگ تر از چيزى است كه از آن مى ترسى.
گفتنى است اين رويارويى و تمرين ، بايد مكرّر ، تدريجى و مستمر باشد و از كم به زياد و پايين به بالا صورت گيرد ، يعنى از حادثه هاى كوچك تر و هراس هاى كمتر آغاز كند و همچون تمرين هاى ورزشى ، هرگاه از آن نترسيد و رويارويى برايش آسان شد ، به رويارويى با حادثه اى ترسناك تر روى بياورد. مثال هايى از اين دست را مى توان در جريان يك اردوى كوه نوردى ، نوشتن مقاله و خواندن آن در سر صف ، و يا ترس از شب و تاريكى و گورستان را عملى ساخت.

راه حل فكرى

راه حل فكرىِ بركندن ترس و غلبه بر اضطراب هاى حاصل از آن ، همان است كه در عامل قبلى ، يعنى ذكر و ياد خدا گفتيم. همچنان كه قوّت ايمان و يقين كه در عامل نخست بدان اشاره شد ، مى تواند در اينجا نيز كارساز باشد. شناخت درست خدا و زنده داشتن اين شناخت و باور در درون جان ، به ساختن درست شخصيت انسان مى انجامد و امام على به اين دو اشاره كرده است:
الجبن و الحرص و البخل غرائز سوءٍ يجمعها سوء الظنّ باللّه سبحانه؛^۲