۳۶۸.الإمام الصادق عليه السلام :إذا قُمتَ فِي الصَّلاةِ فَاعلَم أنَّكَ بَينَ يَدَيِ اللّهِ ، فَإِن كُنتَ لا تَراهُ فَاعلَم أنَّهُ يَراكَ ، فَأَقبِل قِبَلَ صَلاتِكَ ، ولا تَمتَخِط ۱ ولا تَبزُق ۲ ، ولا تَنقُض أصابِعَكَ ولا تَوَرَّك ۳ فَإِنَّ قَومًا قَد عُذِّبوا بِنَقضِ الأَصابِعِ والتَّوَرُّكِ فِي الصَّلاةِ ۴ .
۳۶۹.فِقهُ الرِّضا عليه السلام :إذا أرَدتَ أن تَقومَ إلَى الصَّلاةِ ، فَلا تَقومُ إلَيها مُتَكاسِلاً ولا مُتَناعِسًا ولا مُستَعجِلاً ولا مُتَلاهيًا ، ولكِن تَأتيها عَلَى السُّكونِ والوَقارِ والتُّؤَدَةِ ، وعَلَيكَ الخُشوعُ والخُضوعُ ، مُتَواضِعًا للّهِِ جَلَّ وعَزَّ مُتَخاشِعًا ، عَلَيكَ خَشيَةٌ وسيماءُ الخَوفِ ، راجيًا خائِفًا بِالطُّمَأنينَةِ عَلَى الوَجَلِ والحَذَرِ ، فَقِف بَينَ يَدَيهِ كَالعَبدِ الآبِقِ المُذنِبِ بَينَ يَدَي مَولاهُ ، فَصُفَّ قَدَمَيكَ وانصِب نَفسَكَ ولا تَلتَفِت يَمينًا وشِمالاً ، وتَحسِبُ كَأَنَّكَ تَراهُ فَإِن لَم تَكُن تَراهُ فَإِنَّهُ يَراكَ ، ولا تَعبَث بِلِحيَتِكَ ولا بِشَيءٍ مِن جَوارِحِكَ ، ولا تُفَرقِع أصابِعَكَ ولا تَحُكَّ بَدَنَكَ ، ولا تَولَع بِأَنفِكَ ولا بِثَوبِكَ ، ولاتُصَلِّ وأنت مُتَلَثِّمٌ .
ولا يَجوزُ لِلنِّساءِ الصَّلاةُ وهُنَّ مُتَنَقِّباتٌ ، ويَكونُ بَصَرُكَ في مَوضِعِ سُجودِكَ ما دُمتَ قائِمًا ، وأظهِر عَلَيكَ الجَزَعَ والهَلَعَ والخَوفَ ، وارغَب مَعَ ذلِكَ إلَى اللّهِ عز و جل ، ولا تَتَّكِئ مَرَّةً عَلى إحدى رِجلَيكَ ومَرَّةً عَلَى الاُخرى ، وصَلِّ صَلاةَ مُوَدِّعٍ تَرى أنَّكَ لا تُصَلّي أبَدًا ، واعلَم أنَّكَ بَينَ يَدَيِ الجَبّارِ . ولا تَعبَث بِشَيءٍ مِنَ الأَشياءِ ، ولا تُحَدِّث بِنَفسِكَ ۵ ، وأفرِغ قَلبَكَ ،
وليَكُن شُغلُكَ في صَلاتِكَ ، وأرسِل يَدَيكَ ألصِقها بِفَخِذَيكَ .
فَإِذَا افتَتَحتَ الصَّلاةَ فَكَبِّر ، وارْفَع يَدَيكَ بِحِذاءِ اُذُنَيكَ ، ولا تُجاوِز بِإِبهامَيكَ حِذاءَ اُذُنَيكَ ، ولا تَرفَع يَدَيكَ فِي المَكتوبَةِ حَتّى تُجاوِزَ بِهِما رَأسَكَ ، ولا بَأسَ بِذلِكَ فِي النّافِلَةِ والوَترِ .
فَإِذا رَكَعتَ فَأَلقِم رُكبَتَيكَ راحَتَيكَ ، وتَفَرَّج بَينَ أصابِعِكَ ، واقبَض عَلَيهِما .
وإذا رَفَعت رَأسَكَ مِنَ الرُّكوعِ فَانصِب قائِمًا حَتّى تَرجَعَ مَفاصِلُكَ كُلُّها إلَى المَكانِ .
ثُمَّ اسجُد وضَع جَبينَكَ عَلَى الأَرضِ ، وأرغِم عَلى راحَتَيكَ ، واضمُم أصابِعَكَ ، وضَعهُما مُستَقبِلَ القِبلَةِ .
وإذا جَلَستَ فَلا تَجلِس عَلى يَمينِكَ ، لكِنِ انصِبَ يَمينَكَ واقعُد عَلى إليَتَيكَ ، ولا تَضَع يَدَك بَعضَها عَلى بَعضٍ ، لكِن أرسِلهُما إرسالاً ، فَإِنَّ ذلِكَ تَكفيرُ أهلِ الكِتابِ .
ولا تَتَمَطّى في صَلاتِكَ ، ولا تَتَجَشَّأُ ، وامنَعهُما بِجُهدِكَ وطاقَتِك ، فَإِذا عَطَستَ فَقُل : الحَمدُ للّهِِ ، ولا تَطَأُ مَوضِعَ سُجودِكَ ، ولا تَتَقَدَّمُهُ مَرَّةً ولاتَتَأَخَّرُ اُخرى . ولا تُصَلِّ وبِكَ شَيءٌ مِنَ الأخبَثَينِ ، وإن كُنتَ فِي الصَّلاةِ فَوَجَدتَ غَمزًا فَانصَرِف ، إلاّ أن يَكونَ شَيئًا تَصبِرُ عَلَيهِ مِن غَيرِ إضرارٍ بِالصَّلاةِ .
وأقبِل عَلَى اللّهِ بِجَميعِ القَلبِ وبِوَجهِكَ حَتّى يُقبِلَ اللّهُ عَلَيكَ .
وأسبِغِ الوُضوءَ ، وعَفِّر جَبينَكَ فِي التُّرابِ ،وإذا أقبَلتَ عَلى صَلاتِكَ أقبَلَ اللّهُ عَلَيكَ بِوَجهِهِ ، فَإِذا أعرَضتَ أعرَضَ اللّهُ عَنكَ ۶ .
۳۶۸.امام صادق عليه السلام :هنگامى كه به نماز ايستادى بدان كه در پيشگاه خداوندى و اگر او را نمى بينى، بدان كه او تو را مى بيند. پس به نمازت توجه كن و آب بينى و دهان مينداز و انگشتانت را نشكن و هنگام ايستادن دستانت را بر پشتت قرار مده ۷ ، كه گروهى به جهت انگشت شكستن و دست بر پشت نهادن، كيفر شدند .
۳۶۹.در فقه الرضا آمده است :هرگاه خواستى به نماز برخيزى، سست و خواب آلود و شتابان و بازى كنان بر نمى خيزى، بلكه آن را با آرامش و وقار و درنگ به جا مى آورى و فروتن و افتاده باش، فروتن و افتاده براى خداى عز و جل با هاله اى از بيم و هراس، اميدوار و بيمناك، همراه با آرامش و ترس و احتياط. پس در پيشگاه او همچون بنده گناهكار فرارى در پيش اربابش بايست. پاهايت را در يك رديف قرار ده و خود را راست نگه دار و به راست و چپ روى مگردان گويا كه او را مى بينى كه اگر تو او را نمى بينى او تو را مى بيند. با ريشت و هيچيك از اندامت بازى مكن و انگشتانت را مشكن و بدنت را مخاران و به بينى و يا لباست مشغول مشو و در حالى كه بر دهانت چيزى بسته اى، نماز مخوان.
و براى زنان جايز نيست كه با نقاب نماز بخوانند. هنگام ايستادن ، ديده ات به سجده گاهت باشد و اظهار بى تابى و بى قرارى و ترس كن و با اين حالت به سوى خداى عز و جل، اشتياق نشان بده و سنگينيت را گاه بر اين پا و گاه بر ديگرى مينداز و همچون كسى كه آخرين نمازش را مى خواند، نماز بگزار ، گويا مى بينى كه ديگر هرگز نماز نمى خوانى. بدان كه در پيشگاه (خداى) جبّارى، با هيچ چيز بازى مكن و به خود فرو مرو و دلت را خالى ساز و به نمازت مشغول باش و دستانت را رها كن و بر رانهايت بنه. به هنگام آغاز نماز، تكبير بگو و دستانت را تا روبروى گوشهايت بالا ببر و انگشتان شست را از برابر گوشهايت مگذران و در نماز واجب دستانت را آن اندازه بالا مياور تا از سرت بگذرد، گرچه در نماز مستحب و وتر اشكالى ندارد.
هنگامى كه ركوع كردى برآمدگى زانوانت را با كف دستانت در بر گير و انگشتانت را از هم باز كن و پس از سر بر داشتن از ركوع، راست بايست تا همه مفصلها به جاى خود برگردند. سپس سجده كن و پيشانيت را بر زمين بنه و كف دستانت را بر خاك بگذار و انگشتانت را به هم بچسبان و آن ها را رو به قبله قرار بده، هنگام نشستن بر سمت راست بدنت منشين، بلكه آن را بلند كن و بر سرينت بنشين و در نمازت، خميازه مكش، آروغ مزن و با تمام سعى و توان، از آن دو مانع شو. و هنگامى كه عطسه كردى بگو : سپاس مخصوص خداوند است و بر سجده گاهت پا مگذار و پس و پيش مرو و در حالى كه يكى از دو پليديها (بول و غائط) در تو هست، نماز مخوان و اگر در نماز فشارى احساس كردى، نماز را رها كن، مگر اينكه بتوانى بر آن صبر كنى
بدون اينكه به نمازت زيانى برساند. و با همه دلت به خداوند روى آور تا خداوند به تو روى آورد.
و وضو را كامل بگير و پيشانى را بر خاك بمال ، هنگامى كه به نمازت روى آورى، خداوند به تو روى مى آورد و هنگامى كه روى گردانى، خدا نيز از تو روى مى گرداند.
1.مَخَطَ الُمخَاط : رماهُ من أنفِه ، وهو : السائل من الأنف كاللعاب من الفمّ (تاج العروس : ۱۰ / ۴۰۸) .
2.البَزْقُ والبَصْقُ لغتان في البُزاق والبُصاق (لسان العرب : ۱۰ / ۱۹) .
3.التورّك في الصلاة ضربان : سُنّة ، وهو أن يجلس على وركه الأيسر ويُخرِج رجليه جميعا من تحته ، ويجعل رجله اليسرى على الأرض وظاهر قدمه اليمنى إلى باطن قدمه اليسرى ويفضي بمقعدته إلى الأرض . . . ومكروه ، وهو أن يضع يديه على وركيه في الصلاة وهو قائم ، وقد نهى عنه بقوله (الحديث . . .) . والورك بالفتح والكسر ، ككتف : ما فوق الفخذ (مجمع البحرين : ۴ / ۴۹۱) .
4.التهذيب : ۲ / ۳۲۵ / ۱۳۳۲ عن أبي بصير .
5.كذا ، والظاهر أنّ الصواب «نفسك» (كما في هامش المصدر) .
6.فقه الرضا عليه السلام : ۱۰۱ .
7.در متن حديث «لا تورّك» آمده است. تورك دوگونه است ، يكى مستحب و ديگرى مكروه است: گونه مستحب چنين است كه بر سرين چپ مى نشيند و هر دو پايش را از زير خود ، خارج مى سازد، پاى چپ را بر زمين و روى پاى راست را بر كف پاى چپ مى نهد و نشمينگاهش را به زمين مى رساند و تورك مكروه آن است كه در حالت ايستادن در نماز، دستانش را بر سرين خود بگذارد كه از آن در حديث نهى شده است. ورك به بالاى ران گفته مى شود: «سرين».
