مقالهاى جداگانه به طور مستوفى به اين مقوله پرداخته شود و آنگاه، توجيه و جواب مرحوم ميرزا (ره) بيان گردد. قطعا جاى طرح و بحث در اين باره وجود دارد، زيرا با توجيه مشهور نسبت به مسأله طينت، اشكالات فراوانى به هم مىرسد كه نه تنها ابهامات موجود را برطرف نمىكند، بلكه اشكالات زيادترى را متوجه خود مىسازد. فقط بايد خاطرنشان كرد كه چون اين بحث ريشه قرآنى و حديثى دارد، بايد به شكل اساسى و كاملى بدان پرداخته شود، كه ميرزاى اصفهانى، در آثار خود، بدان پرداخته و به شيوهاى نو، آن را تبيين كرده است.
8 ـ چون مراتب علمى و ايمانى اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و ياران امامان عليهم السلام و بزرگان اصولى و اخبارى شيعه با يكديگر تفاوت دارد، بنابراين طبيعى است كه اختلافاتى در فهم مطالب آنان پيدا شود، خصوصا آن كه به علت جوّ ناسالمى كه در تمامى زمانها براى نابودى شيعه اماميه وجود داشت و به شكلهاى گوناگون در هدم آثار علمى و حتى شخصيتهاى آنان مىكوشيدند، اين مآثر علمى ـ كه عمدتا احاديث معصومان عليهم السلام بودند ـ در طول زمان از بين رفت. مثلاً احاديث مُسندى كه با واسطه افرادى بسيار موجه و موثق وجود داشت، تبديل به احاديث مُرسلى گشت. تعداد اين گونه روايات در احاديث امامان بزرگوار عليهم السلام فراوان است. از اين رو علماى حديثى شيعه، مراسيل اصحاب اجماع را همچون مسانيد ديگر اصحاب اماميّه مىدانند.
به هرحال، هم در زمان حضور امامان بزرگوار عليهم السلام و هم در زمانهاى بعد از ايشان، اختلاف فهم در كلمات آن حجّتهاى الهى وجود داشته و دارد. اين امر طبيعى است، فقط اين نكته قابل توجه و اعتناست كه اين مراتب فهم و درك، بىانتها و نسبى نيست. يعنى نمىتوان گفت كه هر فهم و درك از دين درست و صحيح است و همه درست مىگويند! بالاخره مرزى بين حق و باطل وجود دارد، از نقطهاى حقيقت شروع مىشود و تا نقطهاى ادامه دارد كه پس از آن باطل آغاز مىگردد. البته باطل نيز بدون آميختگى با حق نمىتواند به حيات خود ادامه دهد. به تعبير حضرت على عليه السلام در نهجالبلاغه، شُبهه را بدان جهت شبهه ناميدهاند كه همواره به حق شبيه است، «حق نما»ست ولى حق نيست. (نهجالبلاغه، خطبه 38، ص 90)
