آن خواهد بود، يعنى اين گونه اجتهاد عملاً حاصل نمىشود،مگر براى اندكى از دانشمندان.
ثالثا: اجتهاد در ابتدا امرى ناپسند و مذموم و مورد تأييد معصومان شيعه نبوده، بلكه نقطه مقابل شرع و آيين محمدى بوده است. از اين رو، امامان بزرگوار از آن به شدت نهى كرده و آن را «بدعت» در مقابل «سنّت» ناميدهاند. اين اجتهاد يعنى نظريه شخصى و استفاده از قياس، استحسان، مصالح مرسله كه معدودى از دانشمندان اصولى شيعه به پيروى از اهل سنت در كتب اصولى خود مطرح ساختند.(تاريخ فقهو فقها، دكتر ابوالقاسمگرجى)، در حالى كه «اجتهاد» و يا به تعبير دقيق ميرزاى اصفهانى، «تفقّه»،امرى ديگر است.
10 ـ نكته مهم و قابل توجه در بيان آية اله اصفهانى، آن است كه ايشان ـ ضمن تأييد و احترام و برحق دانستن هر دو گروه اخبارى و اصولى ـ از رأى هر دو گروه عدول كرده و راهى ميانه و طريقى ثالث برگرفته است. ايشان حقانيت و صحّت گفتار خود را مستند به قرآن و سنت و عقل مىداند، چرا كه هر مطلب صحيح بايد متكى بر اين منابع اصيل باشد.
در اينجا توجّه به دو نكته ضرورت دارد:
نكته اوّل اين كه بايد احكام اصيل شرعى را شناخت. بدون شناخت و تفقه در دين هيچ مقامى براى هيچ كس اثبات نمىشود؛ راه اثبات اين مطلب ـ يعنى تفقّه و شناخت در دين ـ جزو مسلّمات عقل و نقل است كه در مقاله دوم به دو نمونه قرآنى و روايى آن اشاره شده است: يكى آيه نَفْر و ديگرى مقبوله عمربن حنظله (فصلنامه سفينه، شماره 3، تابستان 1383). بدون شناخت عميق دين، نمىتوان دين شناس و فقيه در دين گرديد و شناخت در دين نيز، بدون مراجعه به كتاب و سنت امكان ندارد و امرى محال است.
اجتهاد اصطلاحى و مقبول از نظر ميرزاى اصفهانى (ره) همين است، يعنى عرفان و شناخت احكام شرعى از طريق كتاب و سنت. البته بايد توجه داشت كه استخراج قواعد كلى از ادلّه شرعى ـ يعنى كتاب، سنت، عقل و اجماع ـ داخل در همين بحث است. همان گونه كه قبلاً بحث شد، از نظر مرحوم ميرزاى نائينى (ره) و مرحوم آية الله اصفهانى ـ كه در مكتب ايشان پرورش يافته ـ مسائل و قواعد اصولى، كبراهايى هستند كه در طريق
