حسنة (همانجا، 5/65)
ـ ذيل خطبه 59 : «... كلما نجم منهم قرن قطع...» مىنويسد: فاستعارة حسنة (همانجا، 5/73)
ـ ذيل نامه 45 : «... اليك عنى يا دنيا فحبلك على غاربك...» مىنويسد: حبلك على غاربك كناية من كنايات الطلاق، اى اذهبى حيث شئت (همانجا، 16 / 293)
ـ ذيل حكمت 470 : «انّ لبنى امية مرودا يجرون فيه...» مىنويسد: قال الرضى: و هذا من افصح الكلام و اغربه... (همانجا، 20 / 182)
ـ ذيل حكمت 472 : «العين و كاء السنة» مىنويسد: قال الرضى: و هذه من الاستعارات العجيبة (همانجا، 20 / 186)
3 ـ 2 ـ 2 ـ تحليل شواهد بيانى
در پارهاى از موارد، ابن ابى الحديد پس از ذكر صنعت بلاغى به تحليل و كالبد شكافى آن پرداخته و محسّنات آن را آشكار مىكند. مثلاً در شرح جمله: «ايها الناس، شقّوا امواج الفتن بسفن النجاة و عرّجوا عن طريق المنافرة و ضعوا تيجان المفاخرة...» (خطبه پنجم) با عنوان [استطراد بذكر طائفة من الاستعارات] مىنويسد: «و اعلم انّ احسن الاستعارات ما تضمّن مناسبةً بين المستعار و المستعار منه كهذه الاستعارات...» (همانجا، 1/215). وى سپس به تحليل دقيق زيبايى موجود در استعارات «شقّوا امواج الفتن بسفن النجاة» و «ضعوا تيجان المفاخره» پرداخته است. در اين مورد، از تناسب موجود بين فتنههاى اجتماعى با امواج سهمناك دريا و استفاده از كشتىهاى نجاتبخش (يا رهبرىهاى درست) در شكافتن امواج سهمناك يا غلبه بر فتنهها سخن رانده و در مقابل، از وجود استعارات ناپسند نيز كه در آن، تناسبى بين مستعار و مستعار منه وجود ندارد ـ با ذكر مثال ـ پرده برمىدارد. (همانجا، 1 / 215 و 216)
به همين ترتيب، گاه ابن ابى الحديد به طرح بحثهاى مفصل ادبى مىپردازد؛ فراتر از شرح متعارف خطبه، نامه و يا حكمتى كه در صدد شرح آن قرار دارد، به بحث بلاغى دست مىزند؛ جايگاه صنعتى را در كلام و ادبيات عرب نشان مىدهد، البته صنعت بيانى به مفهوم عام آن. به عنوان مثال، موارد زير قابل پىگيرى است:
