بوده است و مورّخانى چون «ابن‏اثير»، «ابن‏كثير» و «ابن‏خلدون» از جمله كسانى هستند كه شواهد تاريخى خود را وام‏دار «طبرى» مى‏باشند. از متأخّران نيز افرادى همانند «فريد وجدى» در دايره‏المعارف، «احمد امين» در فجر الاسلام و «حسن ابراهيم» در تاريخ اسلام، از گفته‏هاى طبرى بهره جسته‏اند. ^۱

اعتقادات و باورهاى غلات

از مطالعه‏ى كتب تاريخ و بررسى جوامع حديثى و روايى، پيرامون اعتقادات و باورهاى غاليان، به دست مى‏آيد كه اين فرقه، اجمالاً در برخى امور، عقايد و باورهاى ناصواب و نادرستى را ارائه كرده‏اند. در ادامه، پس از اشاره به آن عقايد، در خصوص هر يك جداگانه به بحث خواهيم نشست:

اعتقاد به الوهيّت و نبوّت ائمّه، علم غيب ذاتى و بى‏واسطه‏ى امام، تفويض، تناسخ، تشبيه

در اين ميان، به اعتقاد برخى از پژوهشگران، مى‏بايست تحريف بخشى از آيات قرآن ^۲ و نيز تطبيق آيات بر امامان عليهم‏السلام ^۳ را هم بر عقايد پيشينِ غلات افزود.
نكته‏ى مهمّ ديگر اعتقاد به تحريف آيات و اسقاط واژگان و كلمات مرتبط با امام عليه ‏السلام و يا شيعيان و نيز حذف اسامى منافقين و ائمّه‏ى كفر و الحاد است كه از جمله باورهاى منتسب به اين فرقه مى‏باشد. اين مبحث خود موضوعى است مستقل كه مجال طرح آن در اين مقاله نيست. امّا در توجيه رواياتى كه بازگوكننده‏ى تحريف و اسقاط كلماتى از قرآن مى‏باشد، مى‏بايست ميان وحى تنزيلى و وحى بيانى و تفسيرى قرآن تفاوت قائل شد. البتّه اسقاط واژگانى از قرآن ـ به فرض صحّت‏ـ متوجّه‏ى وحى بيانى و تفسيرى و نه وحى تنزيلى خواهد بود كه صد البتّه جزء قرآن مُنزَل نبوده؛ بلكه جنبه‏ى توضيحى و تفسيرى داشته است. به نظر