بررسى بطلان اعتقادات غلات

پديده‏ى غلو و جريان غالى‏گرى در شيعه، سبب ورود و نفوذ برخى از عقايد و باورهاى ناصواب در حوزه‏ى دين و در شأن امامان معصوم عليهم ‏السلام شده است. عقايدى چون الوهيّت و نبوّت غلات و ائمّه، علم غيب مطلق و ذاتى امام، عقيده به تفويض، تناسخ و تشبيه در زمره‏ى اين اعتقادات قرار دارند. بر هيچ پژوهشگرى پنهان نيست كه پرداختن به هر يك از اين موارد ـ با جزئيّات خاصّ خودـ از حدّ يك مقاله خارج است؛ امّا براى ورود به بحث غلو و پرداختن به مباحث ويژه‏ى آن، آماده كردن بسترى مناسب جهت تحقيق لازم و ضرورى به نظر مى‏رسد. بنابراين مطالب ذيل، فقط به عنوان پيش‏درآمدى بر مبحث غلو و جريان غالى‏گرى مورد دقّت و ملاحظه قرار گيرد.

1. الوهيّت ائمّه عليهم ‏السلام

امامان عليهم ‏السلام پس از راه‏نمايى و تصحيح عقايد باطل، در صورت بى‏اثرماندن، اظهار برائت از بانيان اين تفكّرات را مدّ نظر قرار داده‏اند. در خصوص عقيده به الوهيّت ائمّه نيز وضع به همين منوال است. حضرت ثامن‏الحجج علىّ‏بن موسى الرّضا عليه ‏السلام به تقسيم‏بندى احاديث جعلىِ رسيده در اين مورد پرداخته و آن را به سه دسته تقسيم كرده‏اند. ^۱ دو دسته‏ى نخست از اين تقسيم‏بندى مدّنظر ماست:
1. احاديثى كه مشتمل بر غلو و مبالغه‏گويى بوده و در بيان فضايل ائمّه عليهم ‏السلام پا را از حدّ فراتر نهاده است.
2. احاديثى كه ـ برخلاف دسته‏ى نخست‏ـ متضمّن نوعى تفريط و تقصير و كوتاهى در مورد ائمّه عليهم ‏السلام است، كه ايشان را پايين‏تر از جايگاه و مقام ويژه‏شان جلوه داده است.
اعتقاد به الوهيّت ائمّه عليهم ‏السلام ريشه در جعل و انتشار دسته‏ى اوّل اين روايات دارد، كه شديدا مورد تكذيب و انكار ائمّه عليهم ‏السلام قرار گرفته‏اند. در اين مجال براى