حجت‌الاسلام سیدکاظم طباطبایی در تشریح نقش امام سجاد(ع) در ساخت هویت شیعی، گفت: دوره امامت امام سجاد از سال ۶۱ هجری آغاز و ۳۳ تا ۳۴ سال ادامه داشت و سخت‌ترین دوره امامت در مقایسه با سایر ائمه(ع) بوده است.
نشست بین‌المللی «امام سجاد(ع)،عاشوراواربعین» شب گذشته، ۱۲ شهریورماه از سوی ستاد فرهنگی اربعین در سه بخش فارسی، عربی و انگلیسی برگزار شد.
در بخش فارسی این نشست، حجت‌الاسلام علی‌اکبر ذاکری به تشریح سیره امام سجاد(ع) در زنده نگه داشتن نهضت عاشورا پرداخت و گفت: امام سجاد(ع) در مجلس کوفه به سخنرانی پرداخته و در برابر عبیدالله بن زیاد که مجلس‌آرایی کرده، موضع‌گیری می‌کنند. تعبیری شیخ مفید دارد که می‌گوید: در آن جلسه یک به یک افراد را معرفی می‌کردند و ابن‌زیاد سعی می‌کرد به هر کسی گوشه و کنایه‌ای بزند. وقتی نام امام سجاد را شنید گفت مگر نبود که خداوند حسین را در کربلا کشت. که امام سجاد(ع) فرمودند: خداوند وقتی افراد زمان مرگشان فرا برسد آنها را از دنیا می‌برد.
وی ادامه داد: این سخن امام به ابن‌زیاد برخورد که یک اسیر در برابر او موضع‌گیری کرده و دستور قتل امام سجاد(ع) را صادر کرد که با تلاش حضرت زینب(س) دست از قتل او برداشت. در شام نیز وقتی اسرا را می‌‌بردند، مردم شام اظهار خوشحالی می‌کردند که امام با خواندن آیه مؤدت و تطهیر، خود را معرفی کردند. در ادامه نیز در مجلس یزید به افشاگری پرداختند.
این راهکار برای زمان ما نیز متناسب است که معارف را از شیوه‌های روزآمد به مردم معرفی کنیم. قداست نواده پیامبر(ص) بودن، همراه با اخلاق اسلامی ویژه‌ای که امام سجاد(ع) داشتند، موجب جذب مردم می‌شد و مردم در مقابل خود یک الگوی مناسب برای پیروی کردن می‌دیدند.
حجت‌الاسلام ذاکری با اشاره به اینکه برخی مطرح می‌کنند یزید دستور و فرمان قتل امام حسین(ع) را نداده بود، گفت: مجلس‌آرایی ابن‌زیاد پس از شهادت امام حسین(ع) شباهت زیادی با استقبال یزید از اسرا داشت و معلوم است هماهنگی در این خصوص صورت گرفته است. در مجلس یزید که سر امام حسین(ع) درون تشت قرار دارد، امام سجاد(ع) می‌فرمایند، اجازه می‌دهید که بروم بالای این چوب‌ها(از واژه منبر استفاده نمی‌کنند چون منبر در اسلام ارزشمند است اما جایگاهی که آن افراد در آن سخنرانی می‌کنند منبر نیست و ارزشی ندارد) و شروع می‌کند به معرفی خودشان و خاندان اهل بیت(ع) که با این معرفی مجلس متحول می‌شود.
حجت‌الاسلام ذاکری اهتمام به زیارت امام حسین(ع) و زیارت اربعین را از دیگر اقدامات امام سجاد(ع) برای زنده نگه داشتن واقعه عاشورا خواند و اظهار کرد: امام(ع) بیرون از شهر مدینه چادر زده بودند و از آنجا به زیارت امام حسین(ع) و امیرمؤمنان می‌رفتند و زیارت نامه‌ای از امام سجاد(ع) نیز نقل شده. در احادیث مختلفی نیز توصیه به زیارت امام حسین(ع) کرده و می‌فرمایند: کسی که امام حسین(ع) را زیارت کند، جایگاهی در بهشت برای او قرار می‌دهند.
حمایت از سوگواران امام حسین(ع)
وی ادامه داد: یکی دیگر از سیره‌های امام سجاد(ع) در زنده نگه داشتن قیام عاشورا، حمایت از سوگواران امام حسین(ع) است. امام سجاد(ع) برای زنان بنی‌هاشم که سوگواری می‌کردند غذا تهیه می‌کردند. کسانی که در اربعین برای عزاداران غذا تهیه می‌کنند، براساس سیره امام سجاد(ع) عمل می‌کنند. همچنین تشویق کسانی که درصدد انتقام از جانیان کربلا بودند و حمایت از خانواده شهدا از دیگر اقدامات امام سجاد(ع) بود.
حجت‌الاسلام ذاکری تشریح کرد: در واقعه کربلا بیشترین شهدا از خاندان عقیل بودند. اولین شهید مسلم بن عقیل است. پنج نفر از خاندان عقیل نیز در کربلا به شهادت رسیدند. وقتی مختار مقداری پول همراه با سر عبیدالله‌بن‌زیاد برای امام سجاد(ع) فرستاد، حضرت آن پول را خرج خانه عقیل کرد که دشمنان ویران کرده بودند.
حجت‌الاسلام سیدکاظم طباطبایینیز در تشریح نقش امام سجاد(ع) در ساخت هویت شیعی، گفت: دوره امامت امام سجاد از سال ۶۱ هجری آغاز و ۳۳ تا ۳۴ سال ادامه داشت و سخت‌ترین دوره امامت در مقایسه با سایر ائمه(ع) بوده است. شهادت امام حسین(ع) و یارانشان آسیب بزرگی بود. در این دوران خفقان شدیدی ایجاد شده بود به نحوی که حتی دوستداران اهل بیت جرئت نمی‌کردند به آن حضرت ابراز علاقه کنند.
وی ادامه داد: امام سجاد(ع) در خطبه‌هایی که در کوفه و شام خواندند، برای اولین بار شامیان را که با هیچ فرد علوی آشنا نبودند با امیرمؤمنان و خاندان ایشان آشنا کردند. این خطبه در معرفی پیامبر(ص) و امیرمؤمنان(ع) و رابطه خاص این خاندان با پیامبر(ص) و رابطه امیرمؤمنان(ع) با پیامبر(ص) است که هویت خاندانی امام سجاد(ع) را نیز روشن می‌کند.
بنیان‌گذاری فرهنگ روایی شیعه با شناسایی شاگردان خاص
حجت‌الاسلام طباطبایی تصریح کرد: این کار حضرت، شامیان را وارد دوره جدید آشنایی با علویان کرد. در آن زمان به دلیل شهادت یاران اهل بیت(ع)، چون حضرت کسی را نداشتند، شروع کردند به دست‌چین کردن شاگردان اولیه مثل ابوحمزه ثمالی که اصلاً حضرت را نمی‌شناخت و تحت تأثیر دعاهای سحر امام سجاد(ع) با ایشان آشنا شدند و ابو‌خالد کابلی که اهل افغانستان بودند یعنی عرب نبودند. همین چند نفر در دوران امام باقر(ع) سایر شاگردان خاص را جذب و فرهنگ روایی شیعی را ایجاد کردند.
وی اثرگذاری بر دانشمندان اهل سنت را از دیگر اقدامات امام سجاد(ع) برشمرد و گفت: در آن دوران تمامی صحابه فوت کرده بودند و دانشمندان اهل سنت فهمیدند که اگر می‌خواهند معارف نبوی را بیاموزند، باید به سراغ امام سجاد(ع) بروند. از آنجایی که در دوران امام سجاد(ع) علم و عالمان رواج چندانی نداشت و حاکمان سعی در سرکوب عالمان داشتند ولی هنر و هنرمندی رایج بود، امام سجاد(ع) از دعا که جنبه هنری بیشتری دارد استفاده می‌کردند در حالی که پس از ایشان، امام صادق(ع) بیشتر بر مباحث علمی متمرکز بودند.
حجت‌الاسلام طباطبایی در جمع‌بندی سخنان خود، گفت: این راهکار برای زمان ما نیز متناسب است که معارف را از شیوه‌های روزآمد به مردم معرفی کنیم. قداست نواده پیامبر(ص) بودن، همراه با اخلاق اسلامی ویژه‌ای که امام سجاد(ع) داشتند، موجب جذب مردم می‌شد و مردم در مقابل خود یک الگوی مناسب برای پیروی کردن می‌دیدند. حضرت هر سال چندین برده را آزاد می‌کردند اما برده‌ها دوست نداشتند از محضر ایشان آزاد شوند و بیان می‌کردند که در خدمت ایشان بودن بهتر از آزاد بودن است. بن‌مایه‌های اصلی تفکر شیعی در زمان امام سجاد(ع) پا گرفت و در دوران امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به اوج خود رسید.
حجت‌الاسلام سیدمهدی علیزاده موسوی نیز در سخنانی به اقتضائات خاص دوران امام سجاد(ع) اشاره کرد و گفت: هر یک از ائمه با توجه به اقتضاعات زمان خود موضع‌گیری کرده‌اند. اگر شرایط آن روز را بررسی و مواضع ائمه را بنگریم، می‌توانیم از آن مواضع برای خودمان در عصر کنونی الگوبرداری کنیم. برای نمونه دوران امام علی(ع)، دوران صبر و سکوت است و اینکه انسان شرایط را بشناسد و بداند چه شرایطی باعث شد که ایشان صبر و سکوت کنند نیازمند بررسی است.
وی ادامه داد: امام حسن(ع) صلح را بر جنگ ترجیح دادند، اما چه شرایطی موجب شد امام حسن(ع) صلح کنند؟ امروز شرایط چگونه است. مقام معظم رهبری مسئله نرمش قهرمانانه را مطرح کردند که برداشتی از صلح امام حسن(ع) بود. اما چه شرایطی بود که امام حسین(ع) جنگ را بر صلح ترجیح داد و به شهادت رسید؟ یکی از مقاطع مهم و تاریخ‌ساز اسلام، دوره‌ای است که امام سجاد امامت شیعه را برعهده گرفته‌اند.
غفلت از سیره سیاسی امام سجاد(ع)
این مبلغ دینی تشریح کرد: در تاریح امام سجاد(ع) را صرفاً به عنوان بیماری که در کربلا حضور داشتند و در شام خطبه خواندند و در مدینه مشغول دعا بودند می‌شناسیم اما نکته‌ای که از آن غفلت شده سیره سیاسی امام سجاد(ع) است که امروز چگونه از این سیره می‌توانیم بهره‌برداری کنیم.
وی در تشریح سیره سیاسی امام سجاد(ع)، گفت: بعد از قیام و شهادت امام حسین(ع) به تعبیر امام سجاد(ع) تنها شاید ۲۰ نفر از محبان اهل بیت(ع) در عالم وجود داشتند. این شرایط اقتضا می‌کرد که امام سجاد(ع) روشی را به کار گیرند که این تعداد محدود حفظ شوند. امام سجاد(ع) بعد از شهادت پدر یک رویکرد کاملاً تسالم وار و روحیه صلح جویانه به خود می‌گیرند و در میان قیام‌ها حضور جدی ندارند چون می‌دانند اگر ورود جدی پیدا کنند نه تنها خودشان بلکه نزدیکان ایشان همه از بین خواهند رفت چون حکومت اموی و مروانی می‌دانستند چیزی که دودمان آنها را می‌تواند از بین ببرد از این خاندان است به همین دلیل همه توجه‌ها به ایشان بود.
حجت‌الاسلام علیزاده موسوی ادامه داد: امام در واقعه حره، قیام مختار و ... موضع نمی‌گیرند و در مورد مختار اعلام نظر را به عموی خودشان واگذار می‌کنند و حتی در واقعه حره که به نوامیس هتک حرمت می‌شد، ۴۰۰ نفر از زنان مدینه را در خانه خود پناه می‌دهند چون در حمله یزید به نوامیس بی احترامی و هتک حرمت شده بود.
نباید کاری کرد که شیعه در اقلیت نابود شود
وی تأکید کرد: از رفتار امام باید این درس را گرفت که انسان با توجه به شرایط باید موضع‌گیری کند، اگر جایی شیعه در اقلیت است نباید کاری کرد که شیعه در اقلیت نابود شود. در بسیاری از مناطق دنیا شیعه در اقلیت است. بر اساس همین سیاست‌ها بود که آن ۲۰ نفر محب اهل بیتی که باقی مانده بودند اکنون به ۳۵۰ میلیون نفر شیعه در جهان افزایش یافته‌اند.
این مبلغ دینی تصریح کرد: هر چند امام رویکرد تسالم‌گونه پیش گرفته بودند و وارد منازعات نشدند اما به این معنا نیست که مخالفت خود را نشان ندادند. سیاست ایشان این بود که مستقیماً وارد جنگ نشدند اما مردم مدینه باید به دلیل حمایت نکردن از امام حسین(ع) توبیخ می‌شدند، به همین دلیل امام سجاد وارد مدینه نشدند و دو سال در بیابان‌های مدینه خیمه زدند. برای بسیاری از مردم سؤال بود که چرا امام سجاد چنین می‌کنند. سیاست امام این بود که به مردم بگویند نمی‌خواهم شما را ببینم چون شما پشت فرزند پیامبر(ص) را خالی کردید.
حجت‌الاسلام علیزاده موسوی ادامه داد: امام چون مخالف شرایط موجود بودند نمی‌خواستند در مدینه زندگی کنند. سیاست دوم حضرت در مقابله با شرایط موجود گریه است که به آن مقابله منفی می‌گویند. حتی وقتی امام می‌دیدند گوسفندی را می‌کشند، سوال می‌کردند آیا به این گوسفند آب داده‌اید؟ و وقتی مردم می‌گفتند بله؛ مگر ممکن است حیوانی را بدون آب دادن ذبح کرد! امام سجاد(ع) می‌گفتند: من دیدم بین دو نهر سر پدرم را تشنه بریدند. وقتی کودکی گریه می‌کند می‌پرسند آیا به او آب داده‌اید؟ آیا شیر داده‌اید؟ علی اصغر تشنه شهید شد.
وی در ادامه تشریح سیره امام سجاد(ع)، گفت: با توجه به شرایط موجود امام به این نتیجه رسیدند که اگر می‌خواهند فرهنگ اهل بیتی در جامعه حاکم باشد، باید فرهنگ دعا در این جامعه حاکم شود. به همین دلیل حضرت مقابله فرهنگی را شروع کردند که ذات مقابله فرهنگی، سیاسی است. امام سجاد(ع) دو مدل کلان برای مبارزه سیاسی در پیش گرفتند. مدل اول ابقای شیعه با درگیر نشدن در درگیری‌های فیزیکی بود چون قدرتی نداشتند و دوم مقابله منفی کاری که گاندی از آن برای مقابله با استعمار انگلیس الگو گرفت که این دو مدل قابل بازیابی و استفاده در عصر حاضر است و باید با معنویت این فرهنگ را احیا کنیم.
حجت‌الاسلام سیداسحاق حسینی کوهساری نیز با محور قرار دادن خطبه امام سجاد(ع) به تشریح فرازهای رفتاری امام سجاد(ع) در طی امامتشان پرداخت و گفت: سقیفه و کربلا دو روی یک سکه هستند. در یکی محدثه(حضرت فاطمه(س)) و در دیگری عالمه غیر متعلمه(حضرت زینب(س)) به دفاع از امام خود می‌پردازند و افشاگری بدون درگیری برای حفظ جان اسرا از سوی حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) صورت می‌گیرد چراکه اگر به درگیری و شهادت اسرا منجر شود، خلاف مقصود است.
وی ادامه داد: خطبه‌های امام سجاد(ع) با هدف معرفی شجره طیبه اهل بیت و شجره خبیثه بنی‌امیه و صیانت از نهضت عاشورا صورت گرفت. امام سجاد(ع) در کوفه در معرفی خودشان می‌فرمایند: هر کسی من را می‌شناسد، می‌شناسد و اگر نمی‌شناسد بدانید من علی بن حسین هستم که پدرم را بدون گناهی در شط فرات سر بریدند، اموالش را به غارت بردند و خانواده‌اش به اسارت گرفته شد. من پسر کسی هستم که با آزار و شکنجه به شهادت رسید.
حجت‌الاسلام حسینی کوهساری با اشاره به اینکه در این بخش از خطبه امام نمی‌گوید چه کسی پدر ایشان را به شهادت رساند و این مسئله را به وجدان مردم واگذار می‌کنند، گفت: امام در فراز دوم سخنانشان به خود کوفیان اشاره می‌کند و می‌فرماید: آیا قبول دارید که برای پدرم نامه نوشتید و با او نیرنگ کردید؟ توشه بدی برای خودتان فراهم کردید؛ با چه چشمی روز قیامت به پیامبر(ص) نگاه می‌کنید که فرزندش را کشتید و نسبت به فرزندان او بی‌احترامی کردید.
وی ادامه داد: در ادامه وقتی مردم گریه می‌کنند و می‌گویند که حاضریم در مقابل حکومت بجنگیم، می‌فرماید: شما مردمی حیله‌گر هستید که میان شما و خواسته‌هایتان جهل و غفلت فاصله شده با همان خدعه که به سراغ پدران ما رفتید به سراغ ما می‌آیید؟ شما بودید که پدر ما را با لب تشنه به شهادت رساندید.
حجت‌الاسلام حسینی کوهساری با اشاره به اینکه همین سخنان زمینه قیام توابین را فراهم کرد، گفت: در خطبه شام در مجلس رسمی یزید و در حالی که تمام کارگزاران حکومت حضور دارند امام سجاد(ع) به یزید گفت اجازه دهید من بالای چوب‌ها(منبر) بروم که یزید اجازه نداد اما اطرافیانش گفتند اسیر است اجازه بده برود. یزید گفت اگر برود ما را رسوا می‌کند؛ گفتند او بیمار است نمی‌تواند چنین کند؛ یزید گفت او از اهل‌بیت است که از سرچشمه آب نوشیده. در نهایت یزید مجبور شد که بپذیرد امام بالای منبر صحبت کند.
وی ادامه داد: امام سجاد(ع) در این سخنرانی از شش صفت خاص اهل بیت(ع) شامل علم و حلم و سخاوت، فصاحت، شجاعت و محبت که خداوند آن را در قلوب مؤمنان قرار داده و از هفت فضیلت خاص اهل بیت(ع) سخن گفت و فرمود: پیامبر(ص) از ماست؛ نخستین کسی که به پیامبر(ص) ایمان آورد، یعنی حضرت علی(ع) از ماست، جعفر طیار از ماست، شیر خدا حمزه از ماست، حسنین(ع) از ماست و آخرین منجی نیز از ماست.
این خطیب کشورمان افزود: امام سجاد(ع) در ادامه با ۶۴ صفت حضرت علی(ع) را معرفی می‌کنند. این اقدام را در حالی انجام می‌دهند که از زمان معاویه به صورت رسمی حضرت علی(ع) بر بالای منبرها لعن می‌شدند و بعد در مورد امام حسین(ع) می‌گویند که او را تشنه کشتند و عبایش را ربودند و فرشتگان آسمان و اجنه در زمین و پرندگان در هوا بر ایشان می‌گریند و فرزندانش را اسیر کردند.
وی در پایان گفت: امام سجاد(ع) در نهایت سخنان خود را جمع‌بندی می‌کنند و می‌گویند ما نمود عدل هستیم. پس از این سخنان یزید می‌ترسد که قیام شود و دستور می‌دهد اذان بگویند و مجبور می‌شود گناه را به گردن ابن مرجانه بیندازد و غل و زنجیر را از دست و گردن اهل بیت(ع) بردارد و زمینه برگشت اهل بیت(ع) را فراهم کند.
