معناشناسی «عقل عن الله» در روایات

نشریه : علوم حدیث

نویسنده : پديدآورنده : عبد الهادی مسعودی

چکیده :

این نوشتار به معناشناسی عبارت«عقل عن الله» در احادیث پرداخته است. به این منظور معنای لغوی «عقل» ارائه و کاربردهایش در ترکیب با حرف جرّ «عن» گردآوری و دسته‏بندی شده است. بر این پایه، عبارت «عقل عن» در روایات فقهی به معنای تحمل و پرداخت دیه خطای دیگری است. در روایات غیر فقهی اما، «عقل» به معنای فراگیری و دریافت و نگاهداری در ذهن است. در این حوزه، عبارت مزبور با واژه مبارک «الله» ترکیب شده که به معنای فراگیری و دریافت از خداست. در بیشتر این کاربردها، مفعول بی‏واسطه دیده نمی‏شود، ولی موجود و در تقدیر است؛ زیرا «عَقَلَ» فعل متعدی و نیازمند مفعول است. با توجه به وجود مفعول «أمره» در برخی از کاربردها و نیز سیاق روایات، می‏توان مفعول را فرمان یا شأن الهی و عبارت مزبور را به معنای فراگیری و دریافت اوامر الهی از خداوند یا آنچه به شأن او مربوط است، دانست؛ خواه این دریافت از طریق فرستادگان خدا باشد یا گوش سپردن به ندای فطرت.