حجتالاسلام والمسلمین مسعودی با بیان اینکه برخی احادیث نقل شده از عبدالعظیم حسنی(ع) از دیگر محدثین دیده نمیشود و تنها احادیث موجود است و مشابه آن در دیگر منابع نیست، گفت: بخشی از میراث اهل بیت(ع) را تنها ایشان حفظ و به ما منتقل کرده است.
به مناسبت فرا رسیدن چهارم ربیعالثانی، سالروز ولادت باسعادتحضرت عبدالعظیم حسنی(ع)و به منظور بررسی شخصیت علمی و حدیثی آن عالم و امامزاده جلیلالقدر خبرنگار آستاننیوز باحجتالاسلام والمسلمین عبدالهادی مسعودی، قائم مقام رئیس دانشگاه علوم و حدیث و کارشناس مذهبی گفتگویی ترتیب داده که در ادامه مشروح آن را می خوانید:
حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) از نظر علمی و حدیثی چه جایگاهی در میان علمای شیعه دارند و این جایگاه به دلیل نسب خانوادگی به دست آمده یا رهاورد تلاشهای علمی آن حضرت(ع) است؟
چند تنی از شخصیتها هستند که یک بعد از شخصیت آنها ابعاد دیگر شخصیتیشان را تحت شعاع قرار داده است یعنی این افراد ذوابعاد هستند که برخی از این ابعاد موردتوجه قرار گرفته و ابعاد دیگر با غفلت مواجه شده است برای مثال سیدمرتضی برادر سیدرضی، هم عالم است و هم امامزاده و با چند واسطه به ائمه(ع) میرسد اما فقط بُعد علمی وی را برجسته کردهاند ... حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) عکس این حالت را دارند یعنی هم امامزاده هستند و هم عالم اما بعد امامزاده بودن شخصیت ایشان بیشتر مورد توجه است. بله، ایشان با چهار واسطه به امام حسن مجتبی(ع) می رسد و این تباری شریف است اما متاسفانه ابعاد علمی و حدیثی ایشان با بیتوجهی روبرو شده است. در حالی که حضرت عبدالعظمیم حسنی(ع) شاگرد و یار چند امام به ویژه امامان جواد و هادی(ع) هستند و کمتر در میان راویان حدیث داریم که چنین درکی را داشته باشند. این را از تعداد احادیث نقل شده از سوی ایشان میتوان دریافت چنان که فقط حدود ۱۰۰ روایت از امام جواد(ع) نقل کردهاند که عمق و گستره فعالیت ایشان در عرصه حدیث را نشان میدهد.
احادیثی که ایشان نقل کردهاند چه موضوعاتی را پوشش میدهد؟
در کتاب «حکمت نامه حضرت عبدالعظیم(ع)» نوشته آیت الله محمدی ری شهری میبینیم احادیث نقل شده توسط ایشان چندین موضوع را پوشش میدهد یعنی فقط احادیث اخلاقی و اعتقادی را شامل نمیشود بلکه ابعاد فقهی، تفسیر قرآن و ... را هم در نقل حدیث مد نظر داشته اند.
اخیراً آقای عافی خراسانی از جوانان مهذب و تازه وارد به این عرصه به نسخهای از احادیث حضرت عبدالعظیم(ع) با سند از امیرالمومنین(ع) دست یافته است یعنی حدیثی را از امام جواد(ع) نقل کرده که جوادالائمه(ع) از جدشان امیرالمومنین(ع) بیان کردهاند و این به زودی منتشر میشود. در میان این روایات و مستندات، برخی روایات وجود دارد که شرح و تبیینشان به آسانی میسر نیست و نشان میدهد حضرت سیدالکریم(ع) به مرتبه بالایی از علم وحیانی و علوم و معارف اهل بیت(ع) دست یافته بوده است. برای مثال حدیث عرضه دین نشان میدهد ایشان تا چه حد نسبت به اندیشههای معاصر و دیگران توجه و احاطه داشته است و متوجه بوده که باید دین و معارف دینی را با سنجه اصلی یعنی نظر اهل بیت(ع) بسنجد.
شخصیت علمی و تلاشهای حدیثی حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) چه رهاوردی برای شیعه در طول تاریخ داشته است؟
حاصل تلاشهای علمی حدیثی ایشان در دو برهه زمان قابل بررسی است یکی در همان عصر حیاتشان که بزرگترین اثرش آمدن به ری و هدایت شیعیان آن منطقه است چون شخصی برای آنکه از ائمه(ع) منقطع شود و به منطقهای دوردست بیاید و رهبری و هدایت شیعیان آن حضرات(ع) را بر عهده بگیرد حداقل باید از صلاحیتهای علمی یک عالم برجسته برخوردار بوده باشد چون در آن دوران شرایط اینکه بلافاصله از آراء و پاسخ استفتائات ائمه(ع) مطلع شوند، فراهم نبود از این رو، لازم بود شخصی عالم به ری که چند هزار کیلومتر با مدینه فاصله داشته بیاید و شیعیان را تعلیم و ارشاد کند، البته به شرط رسیدن به مرتبه بالای علمی.
فایده دوم در برههای دورتر از زمان قابل پیگیری است یعنی دوران کنونی ما، دهها روایت از عبدالعظیم حسنی(ع) در اندوخته علمی شیعه داریم که در برخی ابواب منحصربفرد است در شرح احادیثی که ایشان از طریق امام جواد(ع) از امیرالمومنین(ع) نقل کرده است، برخی احادیث از دیگر محدثین دیده نمی شود و تنها احادیث موجود است و مشابه آن در دیگر منابع نیست یعنی بخشی از میراث اهل بیت(ع) را ایشان به تنهایی حفظ و به ما منتقل کرده است از این رو، بخشی از عقاید و معارف شیعی برگرفته از روایات حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) است.
ولایتپذیری در راز مقامات حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) چقدر تاثیرگذار بوده است؟
در ولایت پذیری ایشان همین بس که در واقع دین را به شکلی که ائمه(ع) قبول دارند، میپذیرد چه چیزی بالاتر از دین است اگر کسی دین خود را بر طبق دین اهل بیت(ع) قرار داد اطاعت، محبت و ولایت هم در درون آن میگنجد. نمود دیگر ولایت پذیری ایشان آنکه شواهدی وجود دارد که آن حضرت(ع) به امر اهل بیت(ع) ترک شهر و کاشانه و خانواده خود کرده و رهسپار ری شده است و این احتمال هم غیرعلمی به نظر نمیرسد گرچه جور خلفای عباسی هم در این باره بدون تردید تاثیر داشته است.
نکته دیگر آنکه ایشان اساسا تابع امامت و ولایت هستند نه شخص خاصی از این رو، میبینیم محضر امام جواد(ع) و امام هادی (ع) و به احتمال زیاد در محضر امام رضا(ع) هم در کودکی بوده است اما از نظر سنی و طبقهای ایشان باید شاگرد امام جواد(ع) و امام هادی(ع) باشد و بیشترین روایات خود را از جوادالائمه(ع) نقل کرده است. اگر به تاریخ بنگریم امام جواد(ع) و امام هادی(ع) هر دو در سن کودکی به امامت رسیدند یعنی زمانی که عبدالعظیم حسنی(ع) کامل مرد و تا حدی پیرمرد بوده است جز اطاعت و تبعیت از امر الهی ایشان را به محضر درس فرد جوان و حتی نوجوان نکشانده است هر دوی این امامان(ع) در سن جوانی از دنیا رفته است اما حضرت عبدالعظیم(ع) آن دو حضرت(ع) را رها نکرده است.
گفتگو: آمنه مستقیمی