بررسی تطبیقی گزارشِ تفسیرِ عرفانی سوره توحید به روایتِ ابن بابویه و تفاسیر خراسانی

نشریه : حدیث حوزه

نویسنده : پديدآورنده : عمیدرضا اکبری
پديدآورنده : علی عادلزاده

چکیده :

ابن بابویه، از راویانی ناشناس حدیثی طولانی درباره تفسیر سوره توحید از امام صادق (ع) روایت کرده است که بیش‌تر فرازهای آن در منابع فرق به شخصیت‌های دیگری منسوب شده است. این روایت با ویژگی‌های متنی ترکیبی و متأخّر از روش‌هایی چون تفسیر حروفی برای آیات توحید بهره می‌برد. ارتباط متن با سند آن نیز ضعیف است. وجود شاخصه‌های مکاتب فلسفی و عرفانی و بافت زبانی متأخر و ناهمگون با دیگر روایات نیز نادرستی نسبت کل روایت به امامان را تقویت می‌کند. مشابه همین روایت ابن بابویه را ابو‌عبد الرحمن سلمی، در تفسیر خود با سندِ پرآسیب دیگری به امام صادق (ع) و ابن عطا نسبت داده است. در کتابی دیگر از صوفیه یعنی علم القلوب نیز بخشی از فرازهای گزارش ابن بابویه به جعفر خلدی نسبت داده‌ شده، که ظاهراً نتیجه سهو است. هم‌چنین بخش کوچکی از آن را ماتریدی از امیرالمؤمنین (ع) روایت کرده، اما سندی نیاورده است. بررسی‌های متنی و سندی، نشان می‌دهد که روایت ابن بابویه و سلمی، در یک متن مکتوب ریشه دارد که به سنت فکری خراسان وابسته است، و با روش تفسیری صوفیان متناسب‌تر است.