بررسی تضعیف ابوالمفضل شیبانی در تحریف و جعل اسناد

نشریه : پژوهش‌نامه علوم حدیث تطبیقی

نویسنده : پديدآورنده : محمدتقی ذاکری
پديدآورنده : عمیدرضا اکبری

چکیده :

ابوالمفضل شیبانی (م. ۳۸۷ق) از جمله راویان پرکاری است که روایات پرشماری در منابع حدیث و کلام فرق اسلامی دارد و حتی جمعی از بزرگان فریقین او را به حافظ‌بودن می‌ستایند. با وجود این، گاه دخل و تصرفات غیرمتعهدانه‌ای در نقل روایات و اسناد داشته و جمعی از رجالیان متقدم مانند جمع زیادی از مشایخ نجاشی و برخی از بزرگان عامی سدۀ چهار و پنج همچون دارقطنی و برخی از شاگردان روایی شیبانی او را تضعیف کرده‌اند. از امامیه نیز بزرگانی چون ابن‌غضائری او را متهم به سندسازی می‌کند. اما جمعی از عالمان سده‌های اخیر، پیشنیان رجالی را به تندروی یا تأثیرپذیری از نگرش‌های کلامی عامه در تضعیف متهم کرده‌اند. بنابراین، مسأله اصلی مقاله، یافتن راه‌هایی برای قضاوت در این اختلافات است. یافته تحقیق آن است که نقد‌های این عالمان بر تضعیفات پیشینیان نا‌تمام است و با روش‌هایی تاریخی مانند ابحاث طبقاتی و بررسی‌های تطبیقی منابع می‌توان برخی از تحریفات شیبانی را کشف کرد. همچنین شیبانی مانند برخی از جریان‌های حدیثی رقیب امامیه، گاه با مقابله به مثل، اسنادی ساختگی در تأیید مذهب ارائه داده است.