بررسی انتقادی روایات عاشورایی تاریخ طبری (بازۀ زمانی عاشورا به بعد)

نشریه : پژوهش‌نامه علوم حدیث تطبیقی

نویسنده : پديدآورنده : محسن رفعت
پديدآورنده : محمد کاظم رحمان ستایش

چکیده :

مقتل الحسین(ع) موجود در کتاب تاریخ طبری (310 ه ـ ق) از جمله مقاتل برجای‌مانده و قدیمی مربوط به قرن سوم و چهارم است. این کتاب نیز مانند سایر کتب تاریخی و روایی از هجمۀ گزارش‌‌های قابل تأمل مصون نمانده و برخی از مطالب آن در موضوعات مختلف، از جمله دربارۀ جریان عاشورا مورد تردید است. طبری، گزارشی که از قیام عاشورا ترسیم نموده، برخاسته از روایت ابومخنف بوده که در حال حاضر قدیمی‌‌ترین مقتل موجود است؛ اما در عین حال از آشفتگی‌‌های متنی رنج می‌‌برد به‌طوری که در برخی موارد با وقایع مسلم تاریخی ناسازگار بوده و یا از نگاه شیعی شأن معصوم دچار خدشه شده است. البته در قرن‌‌های بعد برخی از علمای شیعه به این کتاب نیز استناد کرده‌اند. در مقاله پیشِ ‌رو پس از تحلیل وجوه مختلف پیرامون روایات محل مناقشه، دیدگاه برگزیده‌ای عرضه می‌شود که مزیّت‌های قابل ملاحظه‌ای نسبت ‌‌‌به‌نظرات ارائه‌شده در این عرصه را داراست. یافته‌‌ها نشان می‌‌دهد برخی از روایات طبری در حمایت از جریان اموی و گاه برخی از آن‌ها علیه این جریان تلقی می‌‌شود که این نشان‌‌دهنده امانت وی در گزارش عاشورا از راویان عاشورایی است و از طرف دیگر نقل روایات متعارض یا متناقض زمینه را برای نقد رویکرد و روش او را فراهم کرده است. روایات ذلّت‌‌پذیری امام‌‌ حسین(ع)، اسارت دو فرزند عبدالله ‌بن ‌جعفر و شهادتشان پس از عاشورا، کشف عورت از علی ‌‌بن ‌‌الحسین(ع)، اظهار ندامت یزید از قتل‌رساندن امام از جمله روایاتی است که قابل نقد و تحلیل است. این مقاله با رویکردی تحلیلی ـ ‌انتقادی به نقد این روایات پرداخته و یافته‌های آن می‌تواند در مطالعات عاشوراپژوهی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.