هارالد موتسکی در این کتاب کوشیده است با گرد‌آوری پژوهشی‌هایی با ویژگی‌های مشترک، از آنها به عنوان منابع بالقوه جهت بازسازی صدر اسلام بهره گیرد و به بررسی روشی‌های تاریخ گذاری روایات، بررسی خاستگاه احادیث و ارائه چندین ایده و روش نوین برای تحلیل تاریخی احادیث بپردازد.
کتاب «تحلیل روایات اسلامی؛ مطالعاتی در احادیث فقهی، تفسیری و مغازی» اثرهارالد موتسکیبا ترجمه سیدمحمد موسوی مقدم توسط انتشارات سمت منتشر شد.
کتاب پیش رو با عنوان تحلیل روایات اسلامی، مطالعاتی در احادیث فقهی، تفسیری و مغازی به قلم هارالد موتسکی و با همکاری نیکُلت بوخوف، وان در وورت و سن و.آنتونی تهیه شده است که در سال ۲۰۱۰ از سوی انتشارات لیدن منتشر شد.
این کتاب مشتمل بر هفت فصل است که پنج فصل نخست آن به قلم هارالد موتسکی، فصل ششم به قلم نیکُلت بوخوف- وان در وورت و فصل هفتم به قلم سن و. آنتونی است.
موتسکی در این کتاب کوشیده است با گرد‌آوری پژوهشی‌هایی با ویژگی‌های مشترک، از آنها به عنوان منابع بالقوه جهت بازسازی صدر اسلام بهره گیرد و به بررسی روش‌های تاریخ‌گذاری روایات، بررسی خاستگاه احادیث و ارائه چندین ایده و روش نوین برای تحلیل تاریخی احادیث بپردازد.
نویسنده در بخش پیشگفتار این کتاب به طور خلاصه و مفید توضیحاتی در مورد فصل‌های این کتاب داده است تا خواننده با مطالعه این بخش دید کلی نسبت به محتوا و مطالب کتاب به دست آورد.
درباره نویسنده
پرفسور هارالد موتسکی، محقق، نویسنده و اسلام‌شناس آلمانی و استاد مطالعات اسلامی در دانشگاه نایمخن هلند است. وی در زمینه سیره و حدیث نبوی، پژوهش‌ها و تالیف‌های متعددی داشته است. موتسکی در سال ۲۰۰۷ جایزه وزارت فرهنگ و ارشاد جمهوری اسلامی ایران را برای نگارش زندگینامه حضرت محمد(ص) دریافت کرد. تاکنون چندین اثر از وی به زبان فارسی منتشر شده است که از مهمترین آنها می‌توان به کتاب حدیث اسلامی؛ خاستگاه و سیر تطور اشاره کرد.
وی در سال ۱۹۴۸ در برلین آلمان متولد شد و در رشته‌های متعددی از جمله ادیان تطبیقی، فرهنگ و زبان‌های سامی، مطالعات اسلامی، تاریخ مدرن و انجیل شناسی در دانشگاه‌های بن، پاریس و کلن تحصیل کرده است. در سال ۱۹۷۸ از دانشگاه بن دکترای خود را دریافت نمود. آشنایی وی با فقه و منابع اسلامی در جریان رساله دکترای وی با عنوان «ذمی و اقلی- اقلیت غیر مسلمان مصری در نیمه دوم قرن هجدهم- و هجوم بناپارت» آغاز شد.
از جمله آثار و مقالات دیگر موتسکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: جمع قرآن؛ بازنگری دیدگاه‌های غربی در پرتو پیشرفت‌های روش شناختی جدید، تاریخ گذاری تفسیر موسوم به ابن عباس/ چند نکته تکمیلی، جمع و تدوین قرآن؛ بازنگری در دیدگاه‌های غربی در پرتو تحولات جدید روش شناختی، مصنّف عبدالرزاق صنعانی منبعی برای احادیث قرن نخست هجری، حدیث اسلامی؛ خاستگاه و سیر تطور، زندگینامه حضرت محمد(ص)، بررسی منابع، مروری انتقادی بر کتاب دایرة المعارف احادیث رسمی و چندین اثر دیگر.
نکته دیگر حایز اهمیت در مورد موتسکی، دیدگاه‌های حدیثی وی است که تفاوت چشمگیری با دیدگاه‌های دیگر محققان این حوزه دارد. این تفاوت احتمالاً به دلیل تمایز خاستگاه‌های فلسفی و روش شناختی موتسکی با خاستگاه‌های روش شناختی خاورشناسان اثبات‌گراست.
مهمترین هدف مطالعاتی موتسکی احیای فرهنگ اسلامی و بازنمایی اعتبار تاریخی منابع اسلامی است که دقیقاً در تقابل با دیدگاه‌های دیگر محققان غربی مانند «گلدتسیهر» و«شاخت» است که همواره می‌کوشیدند اصالت و اعتبار تاریخی منابع اسلامی را زیر سوال ببرند. موتسکی عموماً از دو راهبرد اصلی در مطالعات خود بهره گرفته است؛ نخست، استفاده از منابع متقدمی که به تازگی در دسترس قرار گرفته‌اند و دیگری به کارگیری روش تحلیل ترکیبی سند و متن حدیث.
موتسکی در سه حوزه فقه، قرآن و تاریخ، اعتبار حدیث اسلامی را بازنمایی می‌کند. مهمترین کتاب وی با عنوان مبادی فقه اسلامی: فقه مکی پیش از مکاتب فقهی سنتی قرن دوم هجری در زمینه فقه تالیف شده است که نشان می‌دهد وی بیش از همه در این زمینه به مطالعه و پژوهش پرداخته است. این کتاب نخستین بار در سال ۱۹۹۱ به زبان آلمانی منتشر و در سال ۲۰۰۲ از سوی انتشارات لیدن به زبان انگلیسی ترجمه و منتشر شد. از دیگر تالیفات وی در زمینه فقه متقدم اسلامی می‌توان به مقاله‌های «مطالعه‌ای منبع شناسانه درباره فقه ابن شهاب زهری» و «پیامبر(ص) و مسئله (نجاست موی) گربه، تاریخ گذاری موطأ مالک» اشاره کرد که در این کتاب درباره برخی از آنها بحث و مطالعه شده است.
موضوع دیگری که موتسکی در این کتاب به آن پرداخته، خاستگاه اسناد و اعتبار آن است. به اعتقاد وی همه احادیث جعلی و تصنعی نیستند و می‌توان سندهای اصیل را از سندهای جعلی تشخیص داد.
موتسکی همچنین در باب روش‌های تحلیل وتاریخ گذاری به مطالعه و پژوهش پرداخته و در غالب آنها از روش تحلیل ترکیبی اسناد- متن بهره برده است. او معتقد است شیوه‌های تحلیل و تاریخ گذاری که صرفاً مبتنی بر سند و یا متن حدیث هستند، کارآیی لازم را ندارند.
در پایان می‌توان چنین ادعا کرد که موتسکی از جمله اسلام‌شناسان پیشرو غربی است که مطالعه و تالیفات متعدد وی در زمینه حدیث نقش مهمی در احیای تراث اسلامی داشته و تاکنون مقالات متعددی در مورد آثار وی به رشته تحریر درآمده است که خود گویای اهمیت و نقش برجسته این اسلام‌شناس در جهان، به ویژه دنیای غرب، است.
نگاهی به محتوای کتاب
در بخشی از کتاب با عنوان «بحثی در باب خاستگاه تفسیر اسلامی» می‌خوانیم: «تفسیر عالمانه قرآن (کریم) از چه زمانی آغاز شد؟ مسلمانان معمولاً آغاز آن در زمان ابن عباس ذکر می‌کنند که بین سالهای ۶۸/۶۸۷ و ۷۰/۶۸۹ فوت کرد. نظریات تفسیری محمد(ص)، چهار خلیفه اول و دیگر اصحاب پیامبر(ص) که آن را روایت کرده‌اند نیز صحت دارد اما ابن عباس پدر تفسیر عالمانه محسوب می‌شود.
از آغاز قرن بیستم، عالمان غیرمسلمان نسبت به این دیدگاه تشکیک کرده‌اند. آنها در عوض این گونه استدلال کردند که تفاوت‌ها و تضادهای موجود که در روایات تفسیری به نام ابن عباس نشر می‌‌یابد دال بر این است که نقش برجسته او در آغاز تفسیر مسلمانان ساختگی و غیر واقعی است. هر چند آنها به این نتیجه نرسیدند که او هرگز هیچ نقشی در این زمینه نداشته است. بلکه عالمان پس از او باید بسیاری از تفاسیر‌شان را تحت تاثیر او نگاشته باشند.
این رای انتقادی موزون و متعادل را از یک سو عالمانی مانند فواد سزگین، نبیه ابوت و اشعیا گلدفلد به چالش کشاندند. آنها از موضع مسلمانان دفاع و حتی این گونه ادعا کردند که تالیفات مکتوب تفاسیر ابن عباس پیش از این در نسل شاگردانش وجود داشته است. از سوی دیگر، جان ونزبرو آن را به چالش کشاند که معتقد بود تجدید چاپ‌های موجود مفسران پیشین، قبل از آغاز قرن سوم/ نهم نوشته نشده بود و نمی‌توان به طور قطعی سخنی در مورد دوره ما قبل آن، که تفسیر قرآن(کریم) به صورت شفاهی روایت می‌شد بیان کرد. بنا به گفته ونزبرو، که سلسله راویان را به شکل ابزار ادبی تصور می‌کرد، نخستین تفسیری را که ممکن است به قرن دوم/ هشتم برسد تنها می‌توان به صورت یک گونه شناخت. هر چند نسبت دادن نظریات تفسیری به عده‌ای از علمای خاص جعلی و ساختگی است.»
