نظریه همپوشانی حجیت قرآن و سنت در قالب جلسه دفاع از رساله سطح سه حوزه علمیه در بنیاد بین‌المللی امامت بررسی شد.
رساله «نظریه همپوشانی حجیت قرآن و سنت» را حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسن سیادتی با راهنماییحجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، رئیس انجمن کلام حوزه، نگاشته شده است.
در این رساله آمده است:
بحث و گفت‌وگو پیرامون رابطه قرآن و سنت از مسائل دامنه‌داری است که همواره مورد توجه اندیشمندان قرار داشته است. قرآن به عنوان یکی از منابع دستیابی به معارف دین مورد پذیرش دانشمندان اسلامی بوده است، اما در گستره حجیت و کشف مراد از آیات با اندیشه‌های گوناگونی روبه‌رو هستیم. بازگشت این اختلافات به ترسیم چگونگی رابطه میان قرآن و سنت است.
گروهی با شعار «حسبنا کتاب الله» باورمند به قرآن‌بسندگی در حوزه فهم معارف دین هستند. آموزه‌های دینی در نظر آنها با محوریت قرآن به دست می‌آید و سنت به دلایلی چون زمان‌مند بودن، تاریخی بودن و قابل استناد نبودن و... مورد پذیرش نیست.
گروه دوم با کاربست روش تفسیر قرآن به قرآن، معتقد به حجیت استقلالی قرآن بوده و کتاب خدا را خودگویا می‌دانند. صاحبان این اندیشه قبول دارند که در فهم معارف دین باید از سنت بهره برد، اما در فهم کتاب الهی به منبعی بیرونی نیاز نداشته، بلکه رجوع به منبعی جز قرآن، روا نیست.
بنیان نظرگاه گروه سوم، بر سنت‌بسندگی استوار است. در این عقیده که منتسب به اخباریان افراطی است، آیات قرآن ظهور نداشته و اگر ظهوری داشته باشد، حجیت ندارد. خطاب قرآنی تنها برای امام معصوم است. از این رو فقط ظواهر سنت برای دیگران حجیت دارد.
در برابر سه اندیشه بیان‌شده، نظر چهارم با عنوان همپوشانی حجیت قرآن و سنت قرار دارد. در این نظریه رابطه دو سویه قرآن و سنت در افاده معارف دینی مورد توجه قرار می‌گیرد. قرآن کریم در حجیت‌بخشی از آیاتش نیازمند سنت بوده، همان‌گونه که بخشی از سنت در حجیتش محتاج قرآن است. محکمات قرآنی در کشف مراد خود نیاز به سنت ندارد، اما فهم مقصود از متشابهات و مجملات کتاب خدا در گرو تبیین و تعلیم از جانب سنت است.
از این رو در فصل اول این رساله پس از پرداختن به مفاهیمِ دخیل در تحقیق، سه نظرگاه تفسیر قرآن با قرآن، تفسیر قرآن با سنت و قرآن‌بسندگی در معارف دین تبیین گردیده و مبانی، ادله و نقدهای وارد بر آن بیان میشود. در فصل دوم، مبنای عقلایی، قرآنی و روایی همپوشانی حجیت توضیح داده شده و نیاز قرآن به منبع بیرونی در کشف مراد بدون معرفی آن منبع ثابت میشود.
نقش مبنای عقلایی در بافت موقعیتی
در مبنای عقلایی نقش بافت موقعیتی در فهم کلام مورد توجه قرار می‌گیرد. به باور دانشمندان زبان‌شناس، جمله‌هایی که برای انتقال معنا انتخاب می‌کنیم بر حسب موقعیت‌هایی است که در آن قرار داریم. سن، جنس، موقعیت اجتماعی و غیره از مؤلفه‌هایی هستند که در گفت‌وگوهای خود در نظر می‌گیریم و به آن توجه می‌کنیم.
جهان خارج و شرایط محیط بر گوینده و شنونده، که همان بافت موقعیتی به حساب می‌آید، از عواملی هستند که در تعیین معنای جمله دخالت دارند. آیات قرآنی نیز همراه با قرائنی تولید شده‌اند که این نشانه‌ها در متن کلام الهی یافت نمی‌شود و بایسته است به منبعی غیر از قرآن مراجعه کنیم.
در مبنای قرآنی، آیات متشابه و امکان تحدی به قرآن کاویده میشود. آیات متشابه گرچه منافی با حجیت ظواهر کتاب الهی نیست، اما اجمال‌آفرین بوده و برای رفع اجمال آن نیازمند به منبع بیرونی است. آیات تحدی نیز به عنوان مبنای سلبی طرح میشود. به این معنا که آیات تحدی در سازگاری تمام با نظریه همپوشانی است و تحدی آیات لزوم فهم همه آیات را در پی ندارد.
در مبنای روایی، همسان نبودن کلام خدا با کلام بشر و روایات عرضه، تحلیل و بررسی میشود. در برخی روایات مبنای نهی تفسیر به رأی، همسان نبودن کلام خدا و کلام بشر دانسته شده است. روایات عرضه نیز همانند آیات تحدی به عنوان مبنای سلبی در سازگاری با دیدگاه همپوشانی بوده و لزوم فهم همه آیات را به دنبال ندارد.
در فصل سوم، ادله عقلی، قرآنی و روایی نظریه مختار بیان شده است. در این فصل سنّت به عنوان منبعِ بیرونی بایسته در فهم قرآن معرفی میشود.
ادله عقلی و عقلایی عبارت‌اند از: افضلیت امام، قاعده لطف، حافظ شریعت و متولی امر بودن امام. هرگاه امام افضل الناس باشد، اعلم الناس نیز بوده و به کتاب خدا آگاهی دارد و لازم است به وی رجوع شود. بر اساس قاعده لطف لزوم ارسال راهنما به همراه برنامه هدایت ضروری است. از این رو امام به برنامه هدایت از جمله قرآن آگاهی دارد. همچنین امام حافظ شریعت بوده و زمانی حفظ شریعت توسط امام حاصل میشود که بتواند از انواع تحریفات معنوی و لفظی حراست نماید. لازمه حفظ قرآن از تحریف احاطه کامل به آن است. لازمه متولی امر دین بودن امام نیز علم امام به جمیع امور دین از جمله قرآن است.
در ادله قرآنی آیاتِ بیانگر شأن تبیینی و تعلیمی اهل بیت(ع)، علم الکتاب، راسخان در علم و پرسش از اهل ذکر بیان میشود. بر اساس این آیات، تبیین مرحله‌ای فراتر از قرائت و تلاوت آیات است و تعلیم آیات بر عهده رسول خدا(ص) است. علم قرآن نزد ایشان بوده و مصداق بارز راسخان در علم و اهل ذکر، پیشوایان معصوم هستند.
در ادله روایی حدیث ثقلین، همراهی امیرالمؤمنین(ع) با رسول خدا(ص)، علم اهل بیت(ع) به جمیع قرآن، علم ائمه(ع) به تفسیر، تنزیل و تأویل قرآن، حدیث مدینه، همراهی اهل بیت(ع) با قرآن، ترجمان وحی بودن امام، هدایت امام به قرآن و هدایت قرآن به امام بیان گردیده است.
در آخرین فصل پایان‌نامه به آثار و نتایج دیدگاه همپوشانی حجیت قرآن و سنت اشاره می‌گردد. اولین دستاورد، دستیابی به تفسیر دقیق و صحیح از آیات است. دومین کارکرد این نظریه در بهره‌گیری کامل از سنت در کشف درون‌مایه‌های قرآن است که در سه عرصه تقریر و تأکید، تذکر و تنبیه، تبیین و تفسیر نمایان میشود. سومین اثر همپوشانی و اعتبارسنجی روایات از طریق عرضه محتوای روایات به قرآن است. بنابراین، این دیدگاه اثر خود را در علوم حدیث نیز نشان می‌دهد. آخرین نتیجه نیز تحقق جایگاه امام در نظام امامت‌پژوهی است.
