حجتالاسلام حامد قرائتی، استاد حوزه علمیه با تأکید بر اینکه نباید هر مطلبی را به سیره ائمه(ع) نسبت ندهیم، گفت: با اثبات نادرستی سخن ما عواقب آن متوجه ائمه(ع) میشود در حالی که ما باعث این عواقب شدهایم.
حجتالاسلام والمسلمین حامد قرائتی، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، ۹ آبانماه در نشست علمی «امام حسن عسکری(ع)و چالشهای سیاسی اجتماعی سامرا» که از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد، با بیان اینکه قیامهای متعددی از سوی علویان بر ضد خلفای عباسی صورت گرفت، گفت:
از جمله اینها، قیامهایی است که در سالهای ۲۵۰، ۲۵۵ و ۲۵۶ رخ داد؛ ابراهیم بن محمدبن یحیی در سال ۲۵۶ و احمدبن محمدبن عبدالله در سال ۲۵۵ در قسمتهای مختلفی از سرزمینهای اسلامی دست به قیام زدند. قیام دیگر، قیام یحیی بن عمر بن زید بن علی از جریان زیدیه است که او با وجود اینکه ساکن سامرا بود ولی به خاطر بدرفتاری و اهانتی که به شیعیان شد، در کوفه دست به قیام زد.
وی افزود: قیام دیگر، قیام زندیان و اهالی بغداد بود و طبیعتاً باعث ناامنی و چالشهای سیاسی و اجتماعی بود. دخالت رومیان و شکست مسلمانان از آنها هم در دوره امام عسکری(ع) رخ داد و لشکر شکست سختی هم خورد؛ همچنین از موضوعات دیگر رواج بیماریهای واگیردار بود که به نابسامانی سیاسی ـ اجتماعی و گرانی ارزاق دامن زد، شهر سامرا را وادار به اعتصاب کرد و طبیعتاً سامرا هم متاثر از این چالشها بود.
حجتالاسلام قرائتی با بیان اینکه از دیگر چالشهای این دوره، تبعید مخالفان حکومت به شهر سامرا به عنوان پایتخت بود، اظهار کرد: این کار سبب میشد تا خلفا بتوانند مخالفان خود را کنترل کنند و همین سبب میشد توجه هواداران به افراد مخالف بیشتر شود و به انحاء مختلف در صدد ایجاد ارتباط باشند که همین اقدام در مورد امام عسکری(ع) و غیر ایشان انجام شد.
این پژوهشگر و استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: گرانی ارزاق و توسعه فقر عمومی، اهمیت سیاسی و نظامی سامرا از دید مخالفان هم از دیگر چالشهای این دوره است؛ حتی استاندار کوفه لشکری را به سمت سامرا میفرستد و علیه خلیفه قیام میکند و همین هم سبب شد تا شرایط امنیتی شود و طبیعتاً شرایط ویژه حاکم میشود و چالشهای سکونت و اجتماعی در این شهر افزایش یافت.
هر مطلبی را به سیره ائمه(ع) نسبت ندهیم
وی با اشاره به برخی راهکارهای امام برای مدیریت این چالشها، گفت: امام متناسب با امکانات و اختیاراتشان و شرایط موجود دست به اقداماتی زدند لذا نباید هر موضوعی را به سیره ائمه(ع) نسبت ندهیم و مثلاً از امام(ع) انتظار داشته باشیم که دستور دهند انبارها را تخلیه کنند و واردات انجام شود یا سیره رسانهای و هویتساز اجتماعی داشته باشند. اگر برخی موضوعات را به امام مرتبط کنیم، اتهام ناروایی متوجه امام خواهد شد و ما مسئولیت آن را داریم.
وی اضافه کرد: یکی از راهکارهای امام، رعایت ضوابط امنیتی در ارتباط با شیعیان و وکلا بود؛ خیلی اوقات علنی و چهرهشدن، کارکرد رسانهای و مثبت دارد ولی مخاطرات و سختیهایی هم در پی دارد. امام(ع) در موارد متعدد فرمودند که به من سلام و عرض ارادت و اشاره نکنید و دست تکان ندهید تا مبادا جان شیعیان به خطر بیفتد.
احترام به اقوام و نژادها
حجتالاسلام قرائتی بیان کرد: امام در مراودات و امور شخصی خودشان به همه نژادها و اقوام و اشخاص اعم از فارس و عرب و ... احترام میگذاشتند و هیچوقت به شخصی به خاطر زبان و نژاد توهین نکردند. احترام و توجه به همه طبقات اجتماعی هم از دیگر راهکارهای امام بود و سخنی که در آن بیاحترامی به قانون و ساختارشکنی قانونی باشد، از ایشان سر نزد.
وی اضافه کرد: احترام به شیعه و سنی و ایجاد رویکرد تقریبی از سوی امام که البته اختصاص به امام عسکری(ع) هم نداشت. در بین ائمه(ع) توصیه به تقیه مطرح بوده و تقیه دو نوع است؛ یکی اینکه انسان به خاطر سخنی، جان خود و شیعیان را به خطر نیندازد مگر اینکه آن موضوع آنقدر مهم باشد که مانند امام حسین(ع) قیام کند ولی در برخی موارد کتمان حقیقت جایز است.
تقیه مداراتی
حجتالاسلام قرائتی افزود: امام عسکری(ع) در ارتباط با اهل سنت، رویکرد تقیه مداراتی داشتند و به شیعیان توصیه کردند که در نماز جماعت آنها شرکت کنید، به عیادت آنان بروید و در تشییع جنازه آنها شرکت کنید. تقیه موضوعی عقلی و پدیده اجتماعی ـ سیاسی است که مورد توجه فقها و علمای شیعه هم بوده است.
این پژوهشگر با بیان اینکه تمرکززدایی از سامرا از دیگر راهکارهای امام عسکری(ع) در مواجهه با چالشهای این شهر بود، تصریح کرد: سامرا به عنوان پایتخت کانون فعالیتهای مختلف سیاسی و اجتماعی و ... بود و هر کسی قصد شورش داشت به این شهر آسیب میزد، ولی امام(ع) تلاش کردند تا تمرکززدایی انجام شود؛ همچنین ایشان در مشکلات اقتصادی به برخی مرکب هدیه میدادند و کمک میکردند تا در فقر و گرفتاری باقی نمانند و جذب اسلام شوند. در مورد ائمه(ع) داریم که گاهی برخی افراد به امام اهانت میکردند و دشنام میدادند ولی امام(ع) در رفع مشکلاتشان کوشا بودند.
استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: البته گاهی بیان میشود که ائمه(ع) برای جذب افراد به تشیع به آنها کمک میکردند ولی در همه موارد نمیتوان این نتیجه را گرفت زیرا موارد متعددی بوده که امام بعد از کمککردن هیچ توصیه و نکتهای خطاب به فرد مقابل ابراز نکردند کما اینکه ما در مورد عبارات ادعیه و اینکه امام فرموده است خدایا من امید به بخشش تو دارم و اینکه مرا در آتش نسوزانی و آن را حمل بر نمایش برای مردم میکنیم ولی به نظر بنده همه این موارد را نمیتوان به نمایشدادن تعمیم داد لذا در بخششهای مالی هم غرض اصلی کمک بوده است.