عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه امروزه در برنامه‌های فرهنگی سبک لذت‌بری درست را مدنظر قرار نداده‌ایم، اضافه کرد: انسان وقتی مسائل روز را بررسی می‌کند اگر به برخی موضوعات و مفاهیم انتزاعی توجه نداشته باشد، به عمق سبک لذت‌بری دست نخواهد یافت؛ مثلا در افسردگی و یا خیانت‌های زناشویی، سبک لذت‌بردن نقش بسیار مؤثری دارد.
نشست علمی «دین و چالش سبک لذت‌بری» روز شنبه ۲ تیرماه با سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی عباسی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد.
عباسی با بیان اینکه انسان ذاتاً و فطرتاً لذت‌طلب است، مثلاً از درد گریزان و از سلامتی خوشحال است، گفت: این لذت هم در سطح حس و بدن و هم در سطح عقل و شهود و روح و ایمان وجود دارد یعنی وقتی انسان یک مسئله‌ای را حل کرد از آن خوشحال می‌شود؛ مثلاً وقتی انسان از مشاهده طبیعت به یاد خدا می‌افتد و احساس مسرت می‌کند.
وی افزود: وقتی موضوعی ذاتی و فطری شود باید مورد توجه قرار دهیم؛ به تعبیر علامه طباطبایی دستگاه جنسی در وجود انسان هدف مهم تولید نسل و ازدواج را دنبال می‌کند ولی همین دستگاه اگر صرفاً برای لذت باشد پیامدهای منفی زیادی به دنبال خواهد داشت و جسم و روح و دین انسان را به چالش می‌کشد. علمای اخلاق از جمله سقراط و ارسطو و افلاطون معتقد بودند اگر انسان بخواهد دنبال شادکامی باشد باید در مسیر فضائل باشد یعنی این‌ها رویکرد فضیلت‌گرایانه به لذت داشتند که حتی به لذات حسی انسان هم جهت می‌دهد.
عباسی ادامه داد: ارسطو در تعبیری در مورد تربیت گفته است؛ تربیت آن است که به شخص یاد بدهند آنطور که باید و شایسته است لذت ببرد یعنی عمده تربیت کنترل و مدیریت لذت است؛ در روایات داریم که انسان باید در لذات حلال هم حد نگه دارد بنابراین در لذات منفی که جای خود دارد؛ ارسطو همانطور که گفته شد معیار لذت را در فضائل می‌داند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه برخی ملاک خرید منزل و ملاک کار و مسافرت خود را فقط لذت‌بردن و کیف‌کردن می‌دانند، گفت: این نوع لذات هم براساس نصوص دینی ما باید کنترل شوند یعنی باید هدف از تفریح و کار و ... مشخص باشد، مثلاً گاهی مسافرت سبب تنوع روحی و روانی انسان برای خدمت بیشتر به جامعه است ولی گاهی فقط هدف فرد، مسافرت کردن برای دوری از کار و تلاش است. به تعبیر دیگر لذت‌بردن باید انسان را رشد دهد.
وی افزود: بوعلی سینا معتقد است هر چیزی که باعث کمال و خیر انسان باشد لذت‌آفرین است؛ ملاصدرا هم می‌گوید بهترین لذت‌بردن، لذت عقلانی است و وقتی عقل انسان به کمال خود برسد انسان بیشترین لذت را می‌برد. اخیراً روان‌شناسی مثبت‌گرا نسبت به اینکه انسان چگونه شادکام باشد وارد بحث مفصلی شده است که دو نحله فکری خیلی مهم را می‌توان در این زمینه مورد اشاره قرار داد؛ شادکامی لذت‌گرا که صرف لذات حسی را مورد توجه قرار می‌دهد؛ این نحله معتقدند که لذات حسی حال انسان را خوب می‌کند ولی نحله دوم بر این باور است که شادکامی توأم با فضیلت‌گرایی تجربه‌ای خوشایند و دارای لذت دائم است و انسان با خیر رساندن و کار نیک می‌تواند در این مسیر گام بردارد.
سبک لذت‌بری در برنامه‌های فرهنگی
عباسی با بیان اینکه سبک لذت‌بری از زندگی در گذشته مورد توجه بوده است ولی ما امروزه در برنامه‌های فرهنگی این سبک را مدنظر قرار نداده‌ایم، اضافه کرد: انسان وقتی مسائل روز را بررسی می‌کند، اگر به برخی موضوعات و مفاهیم انتزاعی توجه نداشته باشد، به عمق سبک لذت‌بری دست نخواهد یافت؛ مثلاً در افسردگی و یا خیانت‌های زناشویی، شاید در مرحله اول فکر کنیم این دو مقوله چه ربطی به سبک لذت‌بردن دارد؟ ولی باید بدانیم در همین مسئله خیانت زناشویی که از موضوعات روز جامعه است، سبک لذت‌بردن نقش بسیار مؤثری دارد. در روان‌شناسی اساساً افسردگی را مشکل لذت‌بری می‌دانند؛ کار گاهی برای افراد افسرده به جایی می‌رسد که می‌بیند دیگران با لذت غذا می‌خورند ولی گویی او زهر می‌خواهد بخورد و میلی به خوردن ندارد.
وی تصریح کرد: وقتی فرد لذت نبرد یعنی هیچ پاداشی دریافت نمی‌کند لذا دچار ناکامی می‌شود؛ به همین دلیل یک فرد ثروتمند با اینکه محرک‌های لذت‌بخش در اطراف او زیاد است گرفتار بی‌لذتی و ناکامی می‌شود یعنی اشباع و تکراری‌شدن زندگی و اینکه همیشه هر چه خواسته‌اند در اختیار آنان بوده است، باعث لذت‌نبردن می‌شود و به وادی خودکشی کشیده می‌شوند. این تعداد کم هم نیستند که بگوییم پدیده غیرقابل توجه است.
عباسی اظهار کرد: اگر سبک لذت‌بری ما فقط مسائل مادی باشد این محرک‌ها روزی تمام می‌شوند و انسان دچار افسردگی خواهد شد ولی وقتی انسان یک کار خیر انجام دهد اثر وضعی آن تا مدتی طولانی در ذهن او باقی است و این غیر از اثری است که در آخرت به انسان خواهد رسید یا مسائلی که باعث باقیات الصالحات انسان است؛ مثلا کتابی بنویسیم یا مکانی را به کار عام‌المنفعه ببخشیم.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه موضوع معنویت و ارتباط با خدا چیزی است که هرگز تمام نمی‌شود، گفت: امر الهی دائمی است لذا باید مراقب باشیم سبک لذت‌بری خود را به موضوعات تمام‌شدنی بند نکنیم که روزی تمام می‌شوند؛ امروز مشکلات زناشویی و خیانت در محیط خانواده رو به ازدیاد است؛ روان‌شناسان در تحلیل اینکه بیشتر چه کسانی به سمت خیانت می‌روند چند ویژگی بیان می‌کنند؛ از جمله کسانی که اختلال دوقطبی دارند یعنی مهار لذت از نفس آنان برداشته می‌شود و فرد عمدتا به این فکر می‌کند تا تجربه کند و لذت ببرد. البته این مسئله نوعی اختلال است و باید به فرد کمک کنیم ولی اگر این مهار را از دوره کودکی در وجود انسان ایجاد کنیم تبدیل به شخصیت او خواهد شد.
نبود سبک درست لذت‌بری؛ ریشه خیانت جنسی
عباسی بیان کرد: معمولاً افرادی مشکل خیانت در خانواده پیدا می‌کنند که تجربه لذات خاص دارند و باز فکر می‌کنند که می‌توانند آن را تجربه کنند یا مبتلا به تجربه لذات جدید هستند و فکر می‌کنند همیشه خواهد بود ولی وقتی به آن رسیدند و به مشکلات آن برخورد می‌کنند از آنان بپرسیم دیگر حس لذت نخواهند داشت و فقط درگیر سختی‌های آن خواهند بود. بنابراین اگر سبک لذت‌بری را کنترل نکنیم گرفتار خواهیم شد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث افزود: کسانی که از کم لذت می‌برند یعنی قانع هستند، نه اینکه از زندگی محدود و ماشین مدل پایین و خانه کوچک لذت می‌برند بلکه از نعمت خدا لذت می‌برند و این نعمت در نظر آنان بزرگ است؛ در روایات بیان شده است که از آرزومندی و طول امل و آرزو اجتناب کنید زیرا باعث کوچک‌شمردن نعمات خواهد شد. خود قناعت به این دلیل فضیلت است و چنین فردی از لذت اشباع نمی‌شود که بخواهد به ورطه افسردگی و شادی بی‌جهت برسد؛ ما نباید در لذت‌بردن اشباع شویم زیرا باعث از بین رفتن امید و لذت ما خواهد شد و راه آن رفتن سراغ موضوعات فضیلت‌گرایانه و معنوی است و کار به جایی می‌رسد که پیامبر(ص) فرمودند: شهوتی قیام اللیل.
عباسی با بیان اینکه مقام مظم رهبری تعبیری درباره لحظات آخر عمر امام خمینی(ره) فرمودند که ایشان در آخرین لحظات و در حالی که نای نفس کشیدن نداشتند ذکر خدا را می‌گفتند، اظهار کرد: ایشان چرا از معنویت اشباع نمی‌شود زیرا ذکر و یاد خدا و قرائت قرآن و خواندن نماز با معرفت آنقدر لذت دارد که لذت آنان تمام نمی‌شود؛ الان متأسفانه ما کمتر به لذات معنوی توجه کرده و برای آن برنامه داریم.
رئیس میز خانواده دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم با بیان اینکه تعالی‌جویی کلیدواژه سبک لذت‌بری در منابع اسلامی است، ادامه داد: در سوره مبارکه شوری در آیه ۳۶ آمده است:فَمَا أُوتِيتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَمَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَمَا عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَأَبْقَىٰ لِلَّذِينَ آمَنُوا وَعَلَىٰ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ؛ آنچه به شما عطا شد نوش جان شما ولی متاع اندک دنیوی است؛ دنیایی که بالاخره انسان در آن اشباع خواهد شد لذا با روحیه اشباع‌ناپذیر انسان سازگاری ندارد.
وی افزود: قرآن کریم از متاع دنیا با عنوان قلیل و زودگذر یاد می‌کند ولی از متاع آخرت به عنوان خیر و ابقی نام برده است؛ خیر یعنی بهترین و ابقی یعنی پایدارتر؛ خیر مطابق با ویژگی روان‌شناسی انسان است پس چرا باید به متاع دنیا راضی شود؟ فرض کنید انسان یک ماشین ایرانی می‌خرد، چرا ماشین خارجی باید او را به سمت خود بکشاند در حالی که کارکرد هر دو یکی است و در جاده‌ها، بیشتر از ۱۲۰ کلیومتر نمی‌رود. اگر ما اینطور نگاه کنیم که ماشین ایرانی کار من و خانواده را راه می‌اندازد و نیاز مرا تامین می‌کند به قناعت خواهیم رسید، بنابراین انسان باید به سمت بهتری برود که حقیقی و پایدار است نه بهتر موقت و زودگذر.
عباسی در پایان بیان کرد: بنابراین اگر انسان از نظر اعتقادی تفکرات صحیحی نداشته باشد نمی‌تواند قانع باشد و از زندگی خودش لذت ببرد؛ مرحوم علامه مصباح یزدی می‌فرماید سعادت را باید با لذت فراگیر تعریف کنیم که نهایت این لذت در هنگام ملاقات پروردگار محقق خواهد شد. سعادت و لذت به این است که انسان خیری به دیگران برساند و مانعی از برابر زندگانی آنان بردارد.
