رئیس بنیاد بین‌المللی امامت با بیان اینکه تاثیر دانشنامه اهل بیت(ع) را می‌توان جهانی دانست زیرا ویژگی‌های درخور توجهی دارد، گفت: دانشنامه‌ها پدیده‌های تمدنی هستند و نباید به آنها به عنوان یک اثر ساده نگاه کنیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی؛ استاد حوزه و رئیس بنیاد بین‌المللی امامت، ۱۱ تیرماه در آئین رونمایی از اولین جلد دانشنامه اهل بیت(ع) که از سوی دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد با بیان اینکه بنده از دو منظر درونی و بیرونی به بررسی و نقد این دانشنامه می‌پردازم، گفت: نگاه و نقد درونی به عنوان فردی که از نزدیک در جریان تالیف این اثر بوده‌ام و از منظر بیرونی به عنوان یک پژوهشگر که بدون در نظر گرفتن جایگاه سازمانی در مورد این اثر قضاوت می‌کند.
وی با ارائه این پیشنهاد که این دانشنامه محور مجموعه گفت‌وگوها و نشست‌ها و پژوهش‌های جدید قرار بگیرد، افزود: ما معمولا دانشنامه را آخرین ایستگاه در یک فرایند علمی می‌دانیم ولی باید آن را آغازگاه یک حرکت و فرایند علمی بدانیم زیرا متنی بسیار خوب و آماده برای توسعه و بسط گفت‌وگوهای مرتبط با اهل بیت(ع) است.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه دانشنامه‌ها پدیده‌های تمدنی هستند و نباید به آن به عنوان یک اثر صرف نگاه کنیم، اظهار کرد: سازوکار دانشنامه‌ها در طول تاریخ اینگونه بوده است و وضعیت دانشی زمان خود را توصیف و افقی برای آینده ارائه می‌کرده است.
سبحانی افزود: پس از تالیف دانشنامه قرآن کریم مقرر شد تا دانشنامه عترت و اهل بیت(ع) بر مبنای رویت ثقلین در مجموعه دفتر تبلیغات اسلامی مورد توجه قرار بگیرد و نوشته شود. دانشنامه اهل بیت(ع) را می‌توان جهانی قلمداد کرد زیرا ویژگی‌های درخور توجهی دارد. این دانشنامه در پژوهشکده تاریخ و سیره کلید خورده است ولی از ابتدا جامع بوده و محتوای اخلاقی و اجتماعی و ... را در بردارد گرچه رنگ تاریخی این اثر بیشتر است که در مجلدات بعدی تعدیل خواهد شد.
سبحانی با بیان اینکه به چند دلیل این دانشنامه از سایر دانشنامه‌ها متمایز است، گفت: اولین اهمیت این دانشنامه آن است که اهل بیت از ناحیه تشیع باید معرفی شوند و به تعبیر دیگر متولی انحصاری اهل بیت(ع) در جهان اسلام شیعه و حوزه قم و نجف است بنابراین این اثر در تاریخ آینده انحصاری و بی‌نظیر خواهد بود و در عرصه قرآن و فقه و ... دانشنامه نوشته خواهد شد ولی در این عرصه اینطور نیست.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت اضافه کرد: اهمیت دوم این دانشنامه آن است که پیشینه تحقیقی و پژوهشی نداشته است لذا تولید دانش است و طبیعتا کاری که برای نخستین بار صورت بگیرد نقدها و ابهاماتی هم دارد. ما برای بسیاری از مداخل اصلی این دانشنامه هیچ متخصصی نداشتیم و ابتدا به ساکن شروع به کار شده است.
رئیس بنیاد بین‌المللی امامت با اشاره به تفاوت رویکرد به اهل بیت(ع) در این دانشنامه، اظهار کرد: پژوهش‌ها در مورد اهل بیت(ع) رویکردهای مختلفی دارد و در این دانشنامه هم نقایصی از این جهت وجود دارد لذا دانشنامه باید رویکرد جامعی را اتخاذ کند و از طرفی چون قرار است دانشنامه برای جهان منتشر شود طبیعتا با سختی در نوشتار روبرو بوده و ملاحظاتی وجود داشته است و البته اساسا کار دانشنامه‌نویسی کار دشواری است.
وی افزود: کسی که به کار دانشنامه‌نویسی آشنا باشد می‌داند یک مدخل بارها ارزیابی و بازنگاری می‌شود تا یک متنی به نهایت برسد؛ بنده این متون را قبل از چاپ دیده و ملاحظاتی به آن داشتم لذا این داوری را دارم؛ کسانی که این متن را مطالعه کنند نکات مهمی به آنان ارائه خواهد شد و به خصوص در زمینه ابناءالرضا(ع) مداخل پرمحتوا و قوی و غنی ارائه شده است و برخی برای اولین بار نوشته شده است.
وی با اشاره به نگاه بیرونی به این دانشنامه، افزود: وقایعی در تاریخ اهل بیت(ع) وجود دارد ولی ما تحقیق چندانی در این عرصه نداریم؛ برخی مسائل مانند افسانه غرانیق در نظر شیعه تکلیف روشنی دارد و ما آن را رد می‌کنیم ولی وقایعی وجود دارد که هنوز پژوهش کامل درباره آن صورت نگرفته است و در این دانشنامه هم آن را شاهدیم مانند ماجراهای همراه با ولادت پیامبر(ص) یا داستان بحیرا که نقل شده و مورد ایراد و اشکال قرار گرفته است.
سبحانی با بیان اینکه مسئله مهم دیگر اینکه وقتی کسی این متن را بخواند خواهد دید حجم مدارک اهل سنت در آن زیاد است، اظهار کرد: نکته دیگر اینکه وقایع مرتبط با اهل بیت(ع) به صورت برجسته و شاخص نیامده است مثلا مباهله در دانشنامه ذیل عنوان رحلت آمده یعنی اساسا کل وقایع اهل بیت در مدخل پیامبر(ص) عنوان ندارد.
استاد حوزه علمیه گفت: درباره تفسیر حدیث ثقلین هم تفسیری غیرشیعی ارائه شده است همچنین بحث دیگر ساختار مشترک مداخل است مثلا در باب میراث علمی باید میراث علمی پیامبر(ص) برجسته شود. ضمن اینکه یک کار اساسی، بدون پیشینه و در ظرف خالی از منابع و پژوهش‌های جدی طبیعتا کاری دشوار است و در قضاوت خود باید آن را لحاظ کنیم.
وی تصریح کرد: امروز یک متنی در اختیار داریم که قبلا نداشتیم، یک شبکه معنایی کامل از موضوعات مرتبط با اهل بیت(ع) لذا باید یک متن مباحثه‌ای در عرصه اهل بیت تلقی شود و بر آن حاشیه بنویسیم و نقد کنیم و متن آن را مورد بحث قرار دهیم.
