استاد دانشگاه تهران گفت: تا جایی که من دیدم پیامبر(ص) ۲۵ بار به ابلاغ ولایت و امامت اشاره کردهاند که آخرین آن در روز عید غدیر است لذا این حج، حج بلاغ است و بنده در نوشتههایم فقط از حجه البلاغ استفاده میکنم و در داخل پرانتز حجه الوداع را میآورم که بار ایدئولوژیک ندارد.
حجتالاسلام والمسلمین محمدعلی مهدویراد؛ استاد دانشگاه تهران، ۱۱ تیرماه در مراسم رونمایی از اولین جلد دانشنامه اهل بیت(ع) که از سوی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم برگزار شد با اشاره به ماجرای لیله المبیت و تحقیقی که در دانشنامه امام علی(ع) داشته است، گفت: در لیله المبیت علی(ع) به همراه پیامبر(ص) بتهای کعبه را شکستند و بعد پیامبر(ص) عازم مدینه شدند و علی(ع) به جای ایشان در خانه خوابیدند. بنده وقتی در تحقیقات خودم به این نتیجه رسیدم بسیار شگفتزده شدم و جالب اینکه منابع و مصادر این گزارش و روایت هم عمدتا منابع اهل سنت است و حتی جزئیاتی از سخنان پیامبر(ص) و علی(ع) هنگام شکستن بتها در آن شب در این اخبار آمده است از جمله اینکه پیامبر(ص) به علی(ع) فرمودند که آهسته، بتها را بشکن که صدای آن را نفهمند.
مهدویراد تصریح کرد: با وجود چنین فضائلی دشمنان مسیر دیگری را رفتند؛ ابتدا دیدند مناقب حضرت علی(ع) آنقدر زیاد است که منقبتستیزی ثمری ندارد لذا در آن تشکیک میکردند و بعد هم میدیدند که باز به نتیجه نمیرسیدند لذا برای دیگران منقبت تراشیدند و گفتند که اگر علی(ع) در کعبه به دنیا آمده است افراد دیگری هم به دنیا آمدهاند.
استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه مرحوم خرسان در شرح یکی از آثار آیتالله خویی گفته است که بنده با تتبع دقیق و زیاد به این نتیجه رسیدم که در لیله المبیت آن اتفاق افتاده بود، ادامه داد: البته برخی آن را به فتح مکه نسبت دادهاند ولی اگر فتح مکه باشد دیگر احتیاط پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) در شکستن بتها وجهی ندارد ضمن اینکه نویسنده زین الفتا فی تفسیر سوره هل اتی، هم تاکید دارد که این ماجرا دوبار یعنی یکی در فتح مکه و دیگری در لیله المبیت رخ داده است.
حجه البلاغ بگوییم نه حجه الوداع
مهدویراد با اشاره به ماجرای غدیر و حجه البلاغ با بیان اینکه طبرسی در تفسیر خود از ابن اسحاق منقولات زیادی دارد، گفت: ابن اسحاق متوفای سال ۱۵۰ هجری قمری است و او در مطلبی بیان کرده است که آخرین حج پیامبر(ص)، حج بلاغ بود؛ ابن اسحاق تعلیل کرده است که چرا مردم به حج آخر پیامبر(ص) حجه الوداع میگویند ولی برای حجه البلاغ تعلیل نمیآورد زیرا مردم کاملا اشنا بودند که حج آخر پیامبر(ص) حج بلاغ بوده است ولی متاسفانه در دانشنامه اهل بیت(ع) کمی مسامحه شده و نوشته است که حجه الوداع برای بیان احکام حج بوده است.
استاد دانشگاه تهران افزود: طبق منقولات صحیح تاریخی پیامبر(ص) حتی به دورترین روستاها هم نماینده فرستادند تا در این حج شرکت کنند و مردم از سراسر سرزمینهای اسلامی به سمت مکه سرازیر شدند و طبق نقل شیخ مفید هر کسی توانی داشت حرکت کرد بنابراین یک رسانه جمعی به کار گرفته شد تا امامت ابلاغ شود؛ بنده ۲۵ بار از پیامبر(ص) دیدهام که به ابلاغ ولایت و امامت اشاره کردهاند که آخرین آن در روز عید غدیر است لذا این حج، حج بلاغ است و بنده در نوشتههایم فقط از حجه البلاغ استفاده میکنم و در داخل پرانتز حجه الوداع را میآورم که بار ایدئولوژیک ندارد.
وی با بیان اینکه پیامبر(ص) مکرر در خطبه غدیر فرمودند که «الا بلغت؛ الا بلغت ...» یعنی سخن در مورد ابلاغ است به شرح خطبه شقشقیه در این دانشنامه اشاره کرد و گفت: در اینجا در مورد چرایی پذیرش حکومت از سوی علی(ع) اشاره شده است که علت اصلی «لولا حضور الحاضر یعنی حضور مردم بوده است»؛ مرحوم مغنیه میگوید فقط این نیست یعنی وضعیت سیاسی و اقتصادی دوره عثمان بهم ریخته بود و مردم به این وضع معترض بودند و معترض شدند ولی فقط حضور مردم و وضعیت نامناسب برای تغییر شرایط کافی نیست و فردی باید باشد که معتقد است که خداوند از علما پیمان گرفته است که از مظلومان حمایت کنند؛لَولا حُضُورُ الحاضِرِ، و قِيامُ الحُجَّةِ بِوُجودِ الناصِرِ، و ما أخَذَ اللّه ُ عَلَى العُلَماءِ أن لا يُقارُّوا على كِظَّةِ ظالِمٍ، و لا سَغَبِ مَظلومٍ، لأَلقَيتُ حَبلَها على غاربِهِا؛ براین اساس، حضرت علی(ع) قتل عثمان را جایز میدانستند ولی نمیخواستند خلیفهکشی رایج شود و با آن مخالف بودند.
اسلام؛ دغدغه اول امیرمؤمنان
وی ادامه داد: سلمان نزد خانه علی(ع) آمد و گفت یا علی اغث الاسلام؛ نگفت اغث الخلیفه؛ علی(ع) حفظ اسلام را میخواهد و ملاک تصمیم برای او این است. علی(ع) با مردم بود و فرمودند من وزیر شما باشم بهتر از آن است که امیر شما باشم. موسوعه الذهبیه از جمله بهترین دانشنامههای همدلانه با شیعه است و به خصوص مطلب مرتبط با حضرت زهرا(س) در آن بسیار خوب است که خوانندگان را به آن ارجاع میدهم.
مهدویراد با اشاره به مطالب بیان شده در مورد امام مجتبی(ع)، هم گفت: آقای بدری، قرائت خاصی از صلح و آتشبس دارد که برخی مطالب آن قابل توجه است از جمله اینکه این آتشبس را فتح مبین دانسته است و البته مطالب دیگری هم در دانشنامه مورد بحث وجود دارد که مطالب مقداری خلط شده است ولی در مجموع کار بسیار خوبی نگاشته شده است و جایی مانند دفتر تبلیغات اسلامی باید این کار را میکرد و کار عالمانهای از سوی این مرکز که درد و دغدغه فکر دارد انجام شده است.
همچنین حجتالاسلام والمسلمین حمیدرضا مطهری؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در سخنانی با بیان اینکه شروع این کار به چندین سال قبل از حضور حجتالاسلام والمسلمین واعظی در دفتر تبلیغات اسلامی برمیگردد، گفت: جلد اول امروز رونمایی میشود و جلدهای دیگر این دانشنامه نیز در دست آمادهسازی است و امیدواریم جلدهای دوم و سوم این دانشنامه هم تا پایان سال جاری منتشر و در دسترس علاقهمندان قرار گیرد.
رئیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) تصریح کرد: این دانشنامه یکی از آثار پژوهشکده است و آثار دیگری هم داشتیم که قرار بود در اردیبهشت ماه رونمایی شود ولی به به دلیل سانحه بالگرد رئیس جمهور رونمایی به تعویق افتاد.
تالیف ۱۴ جلد دانشنامه اهل بیت(ع) تا ۱۴۰۴
حجتالاسلام والمسلمین علی خراسانی؛ مدیر گروه دانشنامه اهل بیت(ع) نیز با بیان اینکه در سه دهه گذشته بحث دایرهالمعارفنویسی و دانشنامهنویسی در حوزه علمیه قم مورد اهتمام قرار گرفته است، گفت: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی از مجموعههای پیشتاز در دانشنامهنویسی است؛ از سال ۱۳۷۵ طرح دایره المعارف قرآن ارائه و از سال ۷۶ وارد عملیات اجرایی شد.
وی با بیان اینکه امروزه دانشنامهها در کشورهای مختلف یکی از شاخصهای تولید علم است، اظهار کرد: با توجه به ظرفیتی که در دفتر تبلیغات اسلامی و پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وجود دارد در موضوعات مختلفی میتوان دانشنامهنگاری داشته باشیم.
مدیر گروه دانشنامه اهل بیت(ع) ادامه داد: امروز شاهد رونمایی جلد اول دانشنامه اهل بیت(ع) هستیم که حاصل تلاش همکاران و آقای صفری فروشانی است؛ ایشان تا سال ۱۴۰۰ مسئولیت این دانشنامه را برعهده داشتند و تا پایان سال جاری جلدهای دوم و سوم دانشنامه هم رونمایی خواهد شد.
وی اضافه کرد: از سال ۱۴۰۱ حدود هزار و ۲۰۰ موضوع و مدخل در دانشنامه اهل بیت(ع) داریم که در بین آنها مقالات خوبی وجود دارد و امیدواریم سال ۱۴۱۴ بتوانیم ۱۴ جلد دانشنامه اهل بیت(ع) را منتشر کنیم.
