عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه ما در معرفی جلوه رحمانی پیامبر(ص) به جامعه موفق نبوده‌ایم، گفت: ما باید کاری کنیم که تابلوی رحمت اسلامی در منظر جوانان باشد و کدام جوان است که این‌ها را ببیند و جذب نشود.
حجت‌الاسلام والمسلمین مسعود آذربایجانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، شامگاه ۱۱ شهریور در کرسی نظریه‌پردازی «سبک زندگی پیامبر رحمت(ص) در ارتباط با مخالفان و بیگانگان» در مؤسسه فهیم در سخنانی با بیان اینکه واژه رحمت از واژگان بسیار پرکاربرد در قرآن کریم است، گفت: قرآن در مورد پیامبر(ص) فرموده است:وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ؛ بیشتر تفاسیر للعالمین را اعم از مؤمن و غیرمؤمن و شامل همه بشریت و برای مردم همه زمان‌ها و مکان‌ها دانسته‌اند ولی آیا ما توانسته‌ایم این رحمت فراگیر را برای نه تنها مردم جهان بلکه برای جوانان و مردم کشورمان ترسیم و تصویر کنیم؟ این بعد متاسفانه بسیار مورد غفلت قرار گرفته است.
آذربایجانی با تاکید بر ضرورت همزیستی مسالمت‌آمیز بین انسان‌ها، افزود: امروزه ضرورت این مسئله کاملا حس می‌شود و دلایل متعددی هم برای این کار وجود دارد؛ ابتدا تفاوت میان انسان‌ها که الان در روان‌شناسی اختلاف در دنیا مورد بحث است؛ انسان‌ها ذیل جنسیت، قومیت، زبان و رنگ و ... با هم اختلاف دارند و این اختلاف هم زیاد است. نکته دیگر اینکه هیچ دو انسانی حتی برادر و خواهر مانند هم فکر نمی‌کنند و احساسات و سلیقه و رفتار آنان همانند یکدیگر نیست.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه عوامل مختلف در شناخت انسان تاثیرگذار است، اضافه کرد: این تفاوت شناختی باعث برداشت‌های مختلف چند انسان از یک حادثه است؛ تحقیقات نشان می‌دهد گزارش‌های افراد شاهد از یک واقعه که همگی در آن حضور داشته‌اند حدود ۶۰ درصد با هم اختلاف دارد. انتظارات، منافع، آرزو، امید و حتی نوع گرایش علمی افراد در برداشت از یک واقعه مؤثر است. نکته دیگر اینکه قشربندی اجتماعی هم متفاوت است؛ تحصیلات مختلف، اصناف گوناگون، رشته‌های تحصیلی و ... قشربندی اجتماعی ایجاد کرده است؛ از سویی چون اختلافات در مواردی قابل کاهش نیست و از طرفی روابط میان فردی جزء ضروریات است باید این تعامل و تعاطی بین انسان‌ها در قالب رفتار مسالمت‌آمیز وجود داشته باشد.
آذربایجانی با بیان اینکه همزیستی مسالمت‌آمیز به معنای صلح، همدلی، دوری از خشونت و کینه‌ورزی در روابط شهروندی برای نیل به سعادت فردی و اجتماعی است، تصریح کرد: گسترش روابط اجتماعی در دوره معاصر از طریق فناوری نوین و بحث جدی جهان‌شهروندی هم اقتضاء دارد تا ابناء بشر همزیستی خوب و نیکو با هم داشته باشند. حتی اگر با نگاه اسلامی حرکت جهان را به سوی تمدن مهدوی در نظر بگیریم باز چاره‌ای جز حرکت به سمت همزیستی مسالمت‌آمیز نداریم. طبق آیات صریح قرآن از جمله ۱۳ حجرات، همه از زن و مرد خلق شده‌اند و خداوند خواسته که شعوب و قبیله قبیله باشند تا همدیگر را بشناسند و تعارف پیدا کنند.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه با بیان اینکه سبک زندگی، رفتار فردی نیست بلکه سیره است، اظهار کرد: وقتی در مورد سیره نبی گرامی سخن می‌گوییم منظورمان تک‌گزاره‌ها نیست بلکه تمامیت و کلیت سیره در مواجهه با مخالفان است؛ اولین نکته اینکه جزء مسلمات آموزه‌های دینی است که جاذبه و رافت بر خشونت تقدم دارد؛ نکته دیگر اینکه گوش دادن به سخنان حتی بیگانگان و دشمنان زمینه جذب آنان را فراهم می‌کند؛الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ۚ أُولَٰئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ ۖ وَأُولَٰئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ؛ قرآن در این آیه گوش‌کردن را مقدمه هدایت قرار داده است.
وی افزود: نکته بعدی اینکه احترام و نیکی و رفتار عادلانه با همه از جمله بیگانگان و کفار از لوازم زندگی بین‌المللی مسلمین است و فقط دشمنان حربی یعنی کسانی که در جنگ با ما هستند از این مسئله استثنا هستند؛لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ؛ یعنی نیکی و رعایت ادب به تعبیر آیت‌الله جوادی آملی جزء لوازم رفتار و آداب در تعامل بین‌المللی است.
قاعده قرآنی مدارا با دشمنان
آذربایجانی با طرح این پرسش که ما چقدر این مسئله را در تابلو تعاملات جهانی قرار داده‌ایم، گفت: نکته دیگر تقویت دوستی با دیگران و تقلیل دشمنی دشمنان از طریق تالیف قلوب و محبت، انفاق و اطعام و ... به عنوان یک قاعده عقلی مورد تایید دین است؛إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللَّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ ۖ فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ؛ این مسئله یک قاعده است؛وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ۚ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ؛ قرآن یک راز و سر را برای ما بیان کرده است و آن راز تبدیل دشمنی به دوستی است؛ امام علی(ع) فرمودند هزار دوست زیاد نیست و یک دشمن زیاد است. نکته دیگر اینکه در روایات مدارا عمدتا بر مواجهه مداراتی با دشمنان و مخالفان تاکید شده است.
وی اضافه کرد: پیامبر(ص) وقتی معاذبن جبل را به یمن فرستاد به ایشان فرمودند که ای معاذ مردم را به دین بشارت بده و باعث نفرت آنان نشو و امورشان را تسهیل کن و سخت‌گیری نکن. پیامبر(ص) همچنین فرمودند دین اسلام مبتنی بر تساهل و تسامح است. امیرمؤمنان(ع) فرمودند مدارا با اعداءالله یعنی دشمنان خدا، نه دوستان و هم‌کیشان و اقوام، صدقه است.
وی افزود: قرآن کریم هم فرموده است؛ قولوا للناس حسنا. در ذیل این آیه روایاتی داریم که شامل همه بشریت است نه مؤمنین. امروزه ما در حکمرانی و روابط فردی به این مسئله به شدت نیاز داریم؛ اصل دیگر ایجاد زمینه لازم برای گوش‌دادن کافران و دشمنان به سخنان جبهه حق؛ در سوره مبارکه توبه با اینکه لحن این سوره تند است و بسم الله ندارد؛ در آیه ششم می‌فرماید:وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّىٰ يَسْمَعَ كَلَامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْلَمُونَ؛ وسط جنگ و محاربه هم بود باید به دشمن فرصت داد کما اینکه امام علی(ع) در جنگ صفین این کار را کردند و جالب اینکه آیه تاکید بر «ابلغه مامنه» یعنی امنیت‌دادن به فرد دارد تا به واسطه افراد تندرو کشته نشود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه افزود: مصالحه و دوستی بر دشمنی مقدم است؛لَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ .... وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا؛ البته شان نزول این آیه در مورد خانواده است ولی می‌توانیم تعبیر برتر بودن صلح را به عنوان قاعده کلی در نظر بگیریم. نکته دیگر بردباری و فروخوردن خشم تا حد امکان است؛الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ؛ کظم غیظ مرتبه بالاتر از عدالت است و در اینجا از تعبیر ناس استفاده شده است و نه مؤمنین یعنی افاده عام دارد؛ نکته دیگر هم برخورد خشونت‌آمیز با کفار و مشرکین است که باز در زمان امام معصوم(ع) این برخورد مورد اتفاق است ولی در دوره غیبت مورد اتفاق همه علما و فقها نیست؛ البته دشمنان حربی مسئله جدایی دارند.
لعن و دشنام به دیگران ممنوع است
آذربایجانی تصریح کرد: پرهیز از لعن و سب و دشنام و تکفیر هم از دیگر نکات در سیره پیامبر(ص) است که متاسفانه ما نمونه‌های متعدد آن را در جامعه خودمان ملاحظه می‌کنیم. بعید نیست حتی بگوییم لعن در زمان از مصادیق سب و دشنام است؛ مثلا لعن یک نفر در جامعه امروز ایران آیا دشنام نیست و فحش تلقی نمی‌شود؟ ولی ما چقدر از این سیره تبعیت داریم؛ امیرمؤمنان(ع) فرمودند که پیامبر(ص) به عیادت بیمار یهودی رفتند؛ ایشان فرمودند که خوردن اموال و میوه اهل کتاب بدون اجازه او جایز نیست لذا برخی فتاوای موجود باید مورد تجدید نظر قرار بگیرد. امام صادق(ع) فرمودند که شایسته یک انسان مؤمن نیست که مجوس و یهودی و مسیحی را به چیزی متهم کند که علم به آن ندارد، ما گاهی برادر مسلمان خودمان را متهم می‌کنیم. مراجعه به پزشک اهل کتاب هم مورد تایید بوده است.
وی افزود: نیکی به همسفر اهل کتاب از جمله موارد در سیره اهل بیت(ع) و پیامبر(ص) بوده است؛ علی(ع) با یک فرد ذمی همسفر بودند و وقتی خواستند از هم جدا شوند حضرت مسافتی را با او رفت و وقتی این فرد چنین رفتاری را دید پرسید چرا؟ امام(ع) جواب دادند پیامبر(ص) ما، ما را به این کار دعوت کرده است و آن فرد، مسلمان شد. ما باید کاری کنیم که تابلوی رحمت اسلامی در منظر و مآوای جوانان باشد و کدام جوان است که این‌ها را ببیند و جذب نشود. امام سجاد(ع) فرمودند که حق اهل کتاب آن است که تا زمانی که به عهد خودشان با شما وفا کرده‌اند بر آنان ستم نکنید.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه آیاتی از قرآن بر این موضوع تاکید دارد که نباید دل به محبت و ولایت اهل کتاب داشته باشیم، گفت: در جایی که احتمال نفوذ و خراب‌کاری و توطئه وجود دارد مرز موضوع جداست و باید با هوشیاری رفتار کنیم ولی در غیر این موارد رفتار محبت‌آمیز مورد تاکید است همچنین عدم تشبه به فرهنگ و تلبس اهل کتاب هم مورد تایید و تاکید اسلام است تا مردم از فرهنگ اسلامی دور نشوند.
آذربایجانی با بیان اینکه ما در معرفی جلوه رحمانی پیامبر به جامعه موفق نبوده‌ایم، تصریح کرد: امام صادق(ع) فرمودند که ای شیعیان زینت ما باشید نه مایه ننگ ما؛ پیامبر(ص) در مورد جوانی که مرتبا پشت سر ایشان نماز می‌خواندند و البته مبتلا به یکسری گناهان هم بودند فرمودند که این نماز فرد او را از گناه باز خواهد داشت... و او را مجازات نکرد ولی آیا رفتار امروز ما اینگونه است؟ در روز فتح مکه در حالی که برخی شعار دادند که امروز روز انتقام است ایشان فرمودند: الیوم یوم المرحمه؛ و حتی خانه ابوسفیان را محل امنی قرار دادند تا جایی که ابوسفیان و همسرش معترف شدند که پیامبر(ص) در این فتح، قلوب را فتح کرده است.
