كسى ببندد كه آن را آفريده و لباس هستى را بر قامتش پوشانده است؛ و به گونه اى اين حقيقت را دريابد كه چهره حق را با گستره اى فراگير در تمام آفاق ـ على رغم همه كثرات و اختلاف صور و نگاره هاى آثار ـ كشف و شهود نمايد.

ب ـ حال جمع و توحيد:

چون سيد الشهدا (عليه السلام) مى دانست كه تفكرِ ايستا در آثار صنع الهى موجب بُعْد مسافت در وصول، و راهزنى سالك در پيمودن طريق به سوى مطلوب و مأمول مى گردد، از خدا درخواست مى كند كه قواى حسى و عقلى او را همبستگى بخشيده و در توجه و اهتمامش تمركزى بيافريند تا پريشان خاطر نماند و از تفرق و تشتت انديشه برهد؛ لذا از پايگاهى بعيد براى تحقق قربِ جوار، بانگ برمى آورد كه:

۰.«فَاجْمَعْنى عَلَيْكَ بِخَدْمَةٍ تُوصِلُنى اِلَيْكَ»... مرا در حضور خويش به خدمتى فرمان ده؛ خدمتى كه راه وصول به تو را بر من هموار و نزديك سازد.

يعنى خدايا، توجه و التفات مرا آنچنان به سوى خويش معطوف ساز كه از آن پس به غير تو ننگرم، و جز رضاى تو، رضاى هيچ كسى، حتى رضاى خود را هم نپويم.
مقامِ «جمع» و همبستگى با خداوند (تبارك و تعالى) از شريفترين حالات است و خود اين حالات از شكوهمندترين مقامات در سير و سلوك بوده و در طريقه وصول، از نهايات به شمار است كه نمى توان حالى برتر از آن يافت. لذا آن حضرت، حال و مقام «جمع» را از خداوند متعال درخواست كرده است.

مراحل وصول به حال «جمع»

«جمع»، مقامى است محمود و اولين مرحله آن ـ كه بايد آن را مبدأ و مرحله آغازين استقرارِ حالِ «جمع» دانست ـ «جمع العلم» مى باشد كه همزمان با وصول انسان به چنين مرحله اى همه علوم و آگاهيهايى كه بر اساس حس به هم رسيده اند و يقين را به ثمر رسانده اند، ذوب مى گردند، و علم لدنّى، طومار همه اين معلومات و معارف را درهم مى پيچيد. در چنين پايگاهى از آگاهى است كه انسان مى تواند عنوان «عارف» نه «عالم» را براى خويشتن احراز كند؛ زيرا در طريق علم موانعى پديد مى آيد، و عالم و دانشمند به گاه

اَسْرارى از احوال اهل سلوك

در مطاوى اين بند از دعاى «عَرَفه» نكات سودمندى ديده مى شود كه بيانگر اسرارى از احوال اهل سلوك و مردمى است كه طريق حق را در مى نوردند و راه وصول به مقام قرب را مى پويند. و نيز متضمن بارزترين نكاتى است كه هرگونه شك و ترديد و ابهام را از قلب و درون مى سترد؛ نكاتى كه بايد آنها را قانون و ضابطه ادب و نزاكت در پيشگاه الهى، و رهنمودى براى رسيدن به منتهاى هدفِ مطلوب برشمرد:

الف ـ بايد آثار و كثرات را براى رسيدن به مؤثر، پشت سر نهاد:

«الهى ترددى فى الآثار يوجب بعد المزار» ... خدايا اگر توجه خود را بر بررسى آثار قدرت و دست آوردهاى توانايى تو معطوف سازم و يك به يك آنها را تحت مطالعه قرار دهم تا تو را شناسايى كنم، همين امر موجب مى گردد كه راه وصال و ديدارِ تو دور و دراز گردد.
سيد الشهدا (عليه السلام) به خدا عرض مى كند: اى محبوب و مطلوب من، اگر خويشتن را ـ براى شناخت تو ـ در آثار و آفريده هاى متكثّر و آيات متنوّع تو سرگرم سازم، و در لابلاى شاخه هاى به هر سو سر كشيده آثارِ صنعِ تو، به اين سو و آن سو كشانده شوم، موجب مى گردد كه از مؤثر، يعنى از تويى كه اين همه آثار را پديد آورده اى، به گونه اى ناخوش آيند، دور و بيگانه شوم. و اين كار بِدان مى ماند كه واقعيت مشهود را رها سازم و براى يافتن آن به جستجوى نشان و اثرش برآيم، و يا چنان است كه از يقين روى گردانم و به دنبال خبر و گزارشِ از يقين تلاش كنم؛ و در نتيجه در پايگاهى از خيالِ محض به سربرم كه به هيچ وجه مرا به دليلى قاطع رهنمون نخواهد بود، و در ميان فضايى از گمانها و احتمالات قرار گيرم كه راه را فراسويم در رسيدن به محبوب مسدود سازد؛ زيرا اگر فرآورده اى جالب و شگفت انگيز، در دسترس احساس و تفكر كسى قرار گيرد، سزا نيست كه نردبان احساس و انديشه را هدف قرار دهد و بر آن بالا و پايين رود تا فقط درباره نظم و ترتيب و كيفيت تركيب اين فرآورده، نيروى فكر خود را به كار بگمارد، و در ماهيت اين فرآورده، انديشه خود را ايستا نگه دارد؛ بلكه بايد بپويد و از اين نردبان فكر و استدلال بگذرد تا آورنده و سازنده آن را شناسايى كند و دل به محبت