139
فصلنامه علوم حديث 1

امام حسين (عليه السلام) از اين گفتار يكى از دو معنى زير را اراده كرده است:
1 ـ اين جمله به صورت خبر (نه انشا و دعا و نفرين)، آن هم بر سبيل مجاز تلقى گردد، به اين معنى كه: كسى كه تو را بر خويشتن مراقب نمى بيند و حضور و ظهور وجود تو را در همه جا و همه حال احساس نمى كند كوردل است؛ يعنى ديدگان بصيرتش از كار افتاده است. قرآن كريم راجع به مردمى كه ذكر را با گوش دل نمى شنوند و انديشه خود را به كار نمى گيرند و به حقايق با ديده بصيرت نمى نگرند چنين تعبير مى كند:
«صُمٌّ، بُكْمٌ، عُمْىٌ فَهُمْ لا يَرْجِعُونَ»۱...اينان كران، لالان، و كوران هستند كه راهى فراسوى خود در رجعتِ به حق و حقيقت نمى يابند.
خداى (تبارك و تعالى) اينگونه افراد را در قرآن به «عَمى» و كور توصيف مى كند و آن را بدين صورت توضيح مى دهد:
«فَاِنَّها لا تَعْمَى الاَبْصارُ وَلكِن تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتى فىِ الصُّدُورِ» ۲ ...
اين ديدگانِ سَرْ نيست كه از كار مى افتد و نابينا مى شود، بلكه اين دلهاست كه نمى تواند انجام وظيفه كند و گرفتار كورى مى گردد.
با چنين توجيهى، سخن حضرت سيدالشهدا را بايد بر اين وجه حمل نمود كه مى خواهد كوردلى مردمى را كه حضور خدا را در همه جا احساس نمى كنند و وجود او را نمى بينند بازگو فرمايد.
2 ـ و يا منظور آن حضرت، دعا، يعنى نفرين است تا اهل غفلت را از خوابشان برانگيزد و آنان را به سرعتِ در سيرِ به سوى حق وادارد، و سرانجام آنها را به مرتبت شهود و عيان رفعت دهد. به عبارت ديگر، گويا آن حضرت مردم را مخاطب قرار مى دهد و به آنها مى گويد: شما چگونه در درون و افكار و احساس خود به غير حق، حقى كه واضح و آشكار و پيداست، توجه مى كنيد و به خودِ حق نمى نگريد؟ لذا بر سبيل نفرين مى فرمايد اين چشم سر و يا اين ديدگان دل ـ كه تو را حاضر و ناظر و مراقب خود نمى بيند ـ سزاست كه كور شود و در خور آن است كه از كار افتد.

1.بقره /۱۸

2.حج /۴۶


فصلنامه علوم حديث 1
138

وى به هيچگونه دليلى نياز نداريم و استدلال ما زيانى بيش نخواهد بود.
و همچنين در مسئله قرب حق (تعالى) نسبت به همه چيز، به هيچ دليلى نياز نيست.
على هذا ما براى رسيدن به معرفت حق، به استدلالى از رهگذر آثار نيازمند نيستيم.
اين دو فقره از عبارت دعا، بر روى هر دو روشِ دليل و برهان ـ كه اهل استدلال آن دو را سامان مى دهند ـ خط بطلان مى كشد. اين دو روش عبارتند از: يكم) اقامه دليل بر وجود صانع، آن هم به گونه اى كه دليل، خود، موجبِ تام و واجب فى نفسه باشد. بطلان اين روش از آن روست كه همان اهل استدلال معتقدند «ممكن» نمى تواند حتى ممكنات ديگرى مانند خود را ايجاد كند. دوم) عبارت از استدلال بر وجود مؤثر به وسيله وجود اثر مى باشد. حتى خود آنها چنين گونه استدلالى را به «دليل العجائز» نامبردار ساخته اند و آن همان استدلال بسيط و ساده اى است كه در روايت زير انعكاس يافته است:

۰.«اَلْبَعْرَةُ تَدُلُّ عَلىَ الْبَعيرِ، وَاَثُر الْاَقْدامِ تَدُلُّ عَلَى المسير. اَفَسَماءٌ ذاتُ ابْراجٍ وَاَرْضٌ ذاتُ فجاجٍ كَيْفَ لا تَدُلّانِ عَلَى اللطيف الْخَبيرٍ؟» ۱

بطلان اين دو نحوه استدلال فقط در مكتب اهل عرفان در نظر است؛ چون مانعى نيست كه مؤمنين تازه كارِ در استدلال، بدين دو روش در معرفت حق و توحيد او روى آورند.
آرى اگر فرد به مرحله اى از عرفان نايل گردد، و چشم بصيرت او به سوى برهانِ واحِدِديّان گشوده شود، در چنين پايگاه، تكلفات دليل و برهان ساقط شده و ارزش و اعتبار خود را از دست مى دهد؛ به ويژه اگر ديدگان بينش و بصيرتش به چنين گوهرهاى درخشانى از كانِ عصمت و طهارت ـ كه سرشار از حكمت و فصل الخطاب است ـ تازه گردد و مضمون اين دعا را با اِمعان مورد مطالعه قرار دهد؛ چنانكه ديديم سيدالشهدا (عليه السلام) روى اين مسئله، يعنى بطلان روش استدلال و برهان در طى عبارات گهربار خود، پى هم تأكيد مى كند تا سالك را در تصديق به چنين حقيقتى از رسوخ و پايدارى برخوردار سازد. و سرانجام به خدا عرض مى كند:
«عَمِيَتْ عَيْنٌ لا تَراكَ عَلَيْهَا رقيباً»...كور است، (و يا كور باد) ديدگانى كه تو را بر خويشتن مراقب نبيند!

1.[سرگين شتر، خبر از وجود شتر مى دهد و نشان گامهاى انسان، بر وجود راه دلالت مى كند؛ پس چگونه آسمانى كه برجها دارد و زمينى كه داراى دره هاست، بر آفريننده لطيف خبير دلالت نمى كنند؟]

  • نام منبع :
    فصلنامه علوم حديث 1
    تاريخ انتشار :
    پاييز 1375
    سردبیر :
    محمدی نیک (ری شهری)، محمد
    صاحب امتیاز :
    دانشکده علوم حديث
    مدیر اجرایی :
    محمد قنبری
    نشانی :
    قم، بلوار پانزده خرداد، شهرک جهاد، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، ص پ : 37185-3431
    تلفن :
    0251-7176131
    امور مشترکان :
    0251-7176413
    دورنگار :
    0251-7785050
    پست الکترونیک :
    ulumhadith@hadith.net
    امتیاز :
    علمی - پژوهشی، به استناد نامه شماره 6219/3 - 85/7/3 کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور
    جانشین سردبیر :
    مهدی مهریزی
تعداد بازدید : 13049
صفحه از 188
پرینت  ارسال به