بحث درباره حديثِ «نجوم» را پى مى گيريم؛ اين حديث به عبارات گوناگونى نقل شده است كه در اينجا تنها به دو مورد آن اشاره مى كنيم:

۰.۱ ـ قال الحافظ شمس الدين محمد السخاوى، قال البيهقى فى كتابه (المدخل) عن حديث سليمان بن أبى كريمة، عن جويبر، عن ضحاك، عن ابن عباس، قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم:«مهما أوتيتم من كتاب الله فالعلم به لاعذر لأحد فى تركه فان لم يكن فى كتاب الله فبسنةٍ منّى ماضية، فإن لم تكن سنّة منّى فما قال اصحابى، إن أصحابى بمنزلة النجوم فى السماء، فايّما أخذتم به اهتديتم، واختلاف امّتى رحمة». ^۱

۰.۲ ـ رواه القضاعى فى «مسند شهاب» و قال أنبأنا ابوالفتح منصور بن على الأنماطى، أنبأ أبومحمد الحسن بن وثيق، أنبأ وهب بن جرير بن حازم عن أبيه عن الأعمش، عن أبى صالح، عن أبى هريرة، عن النبى صلى الله عليه وسلم، قال:«مثل أصحابى مثل النجوم، من اقتدى بشى ءٍ منها اهتدى». ^۲

قبل از اينكه حديث «نجوم» را مورد بررسى قرار دهيم، يادآورى مى كنيم كه مسلمانان، در ديدگاهشان نسبت به صحابه، و ويژگيهاى آنان از جنبه عدالت و غير عدالت، بر سه دسته اند:
گروه نخست، كسانى اند كه همه صحابه را كافر مى دانند؛ مانند فرقه «كامليه» و نيز كسانى كه در مسئله غلوّ، انديشه اى مانند آنان دارند ^۳ .
گروه دوم، كسانى هستند كه همه صحابه را عادل مى شمرند و جايز نمى دانند كه كسى روايات آنها را تكذيب كند، و معتقدند كه اين لياقت، به سبب همنشينى با رسول خدا ـ ص ـ در ايشان پديد آمده است...
مُزَنى مى گويد: «كلهم ثقة مؤتمن» ^۴ . خطيب مى گويد: «عدالة الصحابة ثابتة معلومة...» ^۵ .

راغب، در «مفردات» مى گويد: «در عرف، جز به كسى كه ملازمت او زياد باشد، صاحب گفته نمى شود». ^۱ بنابراين، صاحب و يار پيامبر ـ ص ـ آنگونه كه اقتضاى كلمه، از نظر لغت است، كسى است كه با آن حضرت معاشرت و ملازمت داشته است. چنين شخصى، مسلمان بوده يا كافر، شايسته يا تبهكار، مؤمن يا منافق، تفاوتى ندارد؛ زيرا اصلِ در اين اطلاق، آنگونه كه فيّومى نيز گفته است، «كسى است كه با او [يعنى پيامبر ـ ص ـ] مجالستى داشته و يا او را ديده است». ^۲

معناى اصطلاحى «صحابى»:

اصوليان و محدّثان اتفاق نظر دارند كه نام «صحابى» تنها بر فرد مسلمان اطلاق مى شود. در تعريف صحابى گفته هاى متفاوتى وجود دارد؛ آنچه اصوليان معتبر مى دانند اين است كه: «صحابى كسى است كه با پيامبر ـ ص ـ مجالستى طولانى داشته و از او پيروى كرده و اوامر و دستورات الهى را از او أخذ نموده است؛ بر خلاف كسى كه تنها آهنگ وى نموده، بى آنكه فضيلت مجالست و ملازمت و پيروى از آن حضرت را دارا باشد».
جمهور محدّثان بر اين عقيده اند كه: «هر مسلمانى كه پيامبر ـ ص ـ را ديده باشد» صحابى است.
^۳ و گفته شده: «كسى كه زمان آن حضرت را درك كند، صحابى است؛ هر چند او را نبيند». ^۴
و برخى گفته اند: «صحابى كسى است كه پيامبر ـ ص ـ را در حالى كه بدو ايمان داشته، ملاقات مى نموده و سرانجام نيز بر ايمان و اسلام از دنيا رفته است؛ هر چند در اين ميان از دين برگشته باشد». ^۵ البته در اين خصوص، نظرات ديگرى نيز وجود دارد كه از اهميّت چندانى برخوردار نيست.