مروری بر زندگی و زمانه حضرت معصومه(س) نشان می‌دهد که آن حضرت مانند جده بزرگوارشان، حضرت فاطمه(س)، سه رسالت بزرگ بر عهده داشتند که شامل نشر احادیث و اعتقادات صحیح، دفاع از ولایت و حفظ و حراست از جان حجت خدا بود.
همواره این مطلب مطرح است که میان حضرت معصومه(س) و حضرت فاطمه زهرا(س) ارتباط معنوی فوق‌العاده‌ای حکم‌فرماست، تا آنجا که وقتی یکی از علما خواستار زیارت قبر حضرت زهرا(س) شد، ایشان را به قم ارجاع دادند. شاید علت این مسئله و ارتباط این باشد که حضرت معصومه(س) در ابعاد متعددی به حضرت زهرا(س) شباهت داشت، مانند اینکه کسی جز حجت خدا هم‌کفو ایشان نیست و به این علت که کسی هم‌شأن این بانوی بزرگوار نبود، تا پایان عمر به نکاح کسی درنیامد، یا اینکه ایشان نیز مانند صدیقه کبری(س) صاحب مقام عصمت بود و نکاتی از این قبیل که شایسته است تمامی ابعاد و موارد آن تحلیل و بررسی شود و یکی از آن‌ها، رسالت مشترک آن دو حضرت است، به این معنا که حضرت فاطمه معصومه(س) مانند جده بزرگوارشان، حضرت صدیقه طاهره(س) سه رسالت بزرگ داشتند.
پیش از آنکه به بیان این سه رسالت بزرگ بپردازیم، باید متذکر این مطلب شویم که عصر و دوره‌ای که حضرت معصومه(س) در آن به حیات دنیوی اشتغال داشت، یکی از سخت‌ترین دوره‌هایی بود که بر علویان می‌گذشت؛ چه در عصر خلافت مأمون و چه پیش از آن در عصر حیات پدر بزرگوارشان، حضرت موسی بن جعفر(ع) و فقط یک دوره کوتاه زمانی که میان عباسیان اختلاف و درگیری بر سر خلافت امین و مأمون بروز کرد، علویان از دست عباسیان آسایش داشتند؛ به همین دلیل عملاً امامان بزرگوار شیعه پس از امام صادق(ع)، یعنی امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) نمی‌توانستند آزادانه به ترویج حقیقت تشیع بپردازند؛ پس در چنین موقعیتی انجام و تحقق این مهم باید با اذن و تحت نظر امام، از سوی کسانی که به حقیقت مکتب واقف بودند، جامه عمل می‌پوشید. حضرت فاطمه معصومه(س) نیز در چنین جایگاهی بود؛ یعنی آنجا که برای امام محدودیت انتقال مطالب و... وجود داشت، افرادی نظیر ایشان بودند که مفاهیم را گسترش می‌دادند. اینک به سه رسالت و مأموریت مهم ایشان می‌پردازیم.
نشر احادیث و اعتقادات صحیح
اولین رسالتی که حضرت معصومه(س) بر عهده داشت، این بود که در غیاب امامان معصوم(ع)، ایشان باید سکان هدایت را در دست می‌گرفت و مانع انحراف شیعیان و دوستداران اهل بیت(ع) می‌شد، چراکه خلافت عباسی با محصورکردن حضرت رضا(ع) در چارچوب ولایتعهدی به زعم خویش توانسته بود تفکر انقلابی و کنشگری شیعیان را تحت سلطه و تأثیر خودش درآورد و به این واسطه بتواند اعتقادات صحیح ایشان را نابود کند؛ پس حضرت معصومه(س) و برخی دیگر از افراد آگاه در میان علویان با روشنگری‌ها و نشر مطالب صحیح سعی در مقابله با این توطئه دشمن داشتند و این دقیقاً یکی از رسالت‌هایی بود که بر عهده حضرت زهرا(س) نیز قرار داشت. البته شیعیان باید در عصر حیات امام کاظم(ع) برای این مهم آماده می‌شدند و برای همین مقدمات آن در عصر حیات آن حضرت فراهم شد. در اینجا نمونه‌ای از هدایتگری‌های دختر گران‌قدر حضرت موسی بن جعفر(ع) را بیان می‌کنیم.
روزی عدهای از شيعيان وارد مدينه شدند و پرسش‌هایی داشتند كه می‌خواستند از محضر امام كاظم(ع) بپرسند. امام(ع) در سفر بود، پرسش‌های خود را نوشتند و به دودمان امامت تقديم داشتند؛ چون عزم بازگشت كردند، برای پاسخ پرسش‌های خود به منزل امام(ع) شرفياب شدند، امام كاظم(ع) مراجعت نفرموده بود و آن‌ها امكان توقف نداشتند؛ از اين‌رو حضرت معصومه(س) پاسخ آن پرسش‌ها را نوشتند و به آن‌ها تسليم کردند؛ آنان نیز با مسرت فراوان از مدينه منوره خارج شدند، در بيرون از مدينه با امام كاظم(ع) مواجه شدند و داستان خود را برای آن حضرت شرح دادند. هنگامی كه امام(ع) پرسش‌های آنان و پاسخ‌های حضرت معصومه(س) را ملاحظه كرد، سه بار فرمود: «فداها ابوها؛ پدرش به قربانش باد.»
با توجه به اينكه حضرت معصومه(س) هنگام دستگيری پدر بزرگوارش خردسال بود، اين داستان از مقام بسيار والا و دانش بسيار گسترده آن حضرت حكايت می‌كند که با این کار و تأیید پدر گران‌قدرشان، به مرجع پاسخگویی به مسائل و پرسش‌های شیعیان تبدیل شدند و البته در زمان غیبت پدر و برادر بزرگوارشان، به انتقال معارف دینی به شیعیان می‌پرداختند.
دفاع از ولایت
این رسالت را به دو صورت می‌توان بررسی کرد:
۱. تصریح بر ولایت حضرت امیر(ع): آنچه معرف هویت شیعی به حساب می‌آمد، خلافت حضرت امیر(ع) و غصبی‌بودن خلافت دیگران بود و اثبات یا رد این مطلب هویت مذهب شیعه را تعیین می‌کرد. خلافت عباسی با رفتارها و فضاسازی‌های خود تلاش می‌کرد مسائل را بسان تکه‌های جورچین به‌گونه‌ای کنار یکدیگر قرار دهد که نتیجه آن، تکذیب این اندیشه هویت‌بخش تشیع باشد. حضرت معصومه(س) با بیان حقایق و البته ذکر بعضی از احادیث که به فاطمیات شهرت دارند، سعی در تبیین این مطلب داشت که خلافت و حکومت، حق الهی حضرت علی(ع) و فرزندان ایشان است و مهم‌ترین بخش آن این بود که ایشان از هر فرصتی برای انتقال پیام غدیر بهره می‌برد. هرچند از روایات ایشان کمتر از انگشتان یک دست باقی مانده است؛ ولی معلوم می‌شود که آن حضرت در احیای پیام غدیر مانند جده بزرگوارشان کوشا بود.
یکی از این روایات به این شرح است: حضرت فاطمه معصومه(س) از فاطمه دختر امام صادق(ع)، او از فاطمه دختر امام باقر(ع)، او از فاطمه دختر امام سجاد(ع)، او از فاطمه و سکینه دختران امام حسین(ع)، آن‌ها از ام‌کلثوم دختر فاطمه زهرا(س) و او از آن حضرت نقل می‌کند که فرمود: «انسیتم قول رسول اللّه یوم غدیر خمٍّ: من کنتُ مولاهُ فعلی مولاه و قوله: انت منّی بمنزلة هارون من موسی؛ آیا سخن رسول را در روز غدیر خم فراموش کردید که فرمود: هر که من مولای اویم، علی مولای اوست (و آیا فراموش کردید که) جایگاه تو (علی) نسبت به من مانند جایگاه هارون در برابر موسی است.» آری، حضرت معصومه(س) با این حرکت توانست به تقویت کیان تشیع در آن موقعیت کمک کند.
۲. دفاع از حضرت رضا(ع): پیش‌تر بیان شد که دستگاه خلافت عباسی با محصورکردن امام رضا(ع) در چارچوب ولایتعهدی سعی بر این داشت که جامعه اسلامی را نسبت به ایشان بدگمان کند و این مطلب را به ذهن و قلب آن خطور دهد که اگر بنی‌هاشم مدعی اصلاح و خلافت هستند، ربطی به هدایت جنبه الهی آن ندارد، بلکه ایشان نیز در این قضیه انگیزه‌های دنیوی دارند و با این کار می‌خواست به تخریب شأن و جایگاه اهل بیت(ع) بپردازد. هرچند حضرت رضا(ع) در مقابل این نقشه شوم تدابیری اندیشید، ولی در تمام افراد جامعه راه‌گشا نبود. اینجاست که متوجه نقش اساسی حضرت معصومه(س) می‌شویم؛ ایشان با اقدام جهادی و تبیین‌گرانه خود در مدینه و پس از آن در طول سفر آخر خود که به بهانه زیارت برادرشان به ایران قدم نهاد، توانست شهر به شهر اقدامات سوء مأمون و اطرافیانش را برملا کند و همین امر باعث شد تا حکومت طاقت نیاورد و آن حضرت را مانند صدیقه طاهره(س) به شهادت برساند. مسمومیت و شهادت ایشان و سادات و علویان همراهشان سبب رسوایی و مفتضح‌شدن خلافت عباسی شد.
حفظ و حراست از جان حجت خدا
ظاهراً حضرت معصومه(س) در نبود حضرت رضا(ع) در مدینه، با تدابیری سعی در حفظ و نگهداری از جان امام جواد(ع) داشت و این اقدام نیز همان عملی بود که حضرت زهرا(س) بابت آن جان خود را در معرض شهادت قرار داد؛ بنابراین از وجوه شباهت این دو بزرگوار به یکدیگر، می‌توان به رسالت و مسؤلیت اجتماعی ایشان اشاره کرد و شاید به همین دلیل، زیارت حضرت معصومه(س) مانند زیارت حضرت فاطمه(س) است.
مهدی هاشمیان
