احادیث نبوی و بیان فضائل حضرت زهرا(س)

در روایتی از امام رضا(ع) داریم که روزهای هفته را به نام معصومین(ع) تطبیق فرموده است که براساس آن روزهای یکشنبه متعلق به امیرمؤمنان(ع) و حضرت زهرا(س) است؛ مرحوم شیخ طوسی در مصباح به نقل از امام جواد(ع) این زیارت را نقل کرده است:السَّلامُ عَلَیک یا مُمْتَحَنَةُ امْتَحَنَک الَّذِی خَلَقَک فَوَجَدَک لِمَا امْتَحَنَک صَابِرَةً أَنَا لَک مُصَدِّقٌ صَابِرٌ عَلَى مَا أَتَى بِهِ أَبُوک وَ وَصِیهُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیهِمَا وَ أَنَا أَسْأَلُک إِنْ کنْتُ صَدَّقْتُک إِلا أَلْحَقْتِنِی بِتَصْدِیقِی لَهُمَا لِتُسَرَّ نَفْسِی فَاشْهَدِی أَنِّی ظَاهِرٌ [طَاهِرٌ] بِوِلایتِک وَ وِلایةِ آلِ بَیتِک صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیهِمْ أَجْمَعِینَ.

امتحنک قبل ان یخلقک؛ کنایه از علم الهی است که مسائل و سرنوشت بشر و معصومین(ع) در علم خداوند وجود دارد و خدا نتایج آن را می‌داند و خدا می‌دانست که حضرت زهرا(س) بر این امتحانات الهی صابر خواهد بود؛ صبر به معنای نگهداری است لذا صبره الدابه؛ یعنی حیوان نگه داشته شده و اینکه انسان صابر باشد یعنی خود او جلوی نفس سرکش را بگیرد که شامل صبر بر طاعت و مصیبت و معصیت است.

پیامبر(ص) شش فرزند از حضرت خدیجه(س) داشت؛ دو فرزند پسر که باقی نماندند و چهار فرزند دختر که آخرین آنان، فاطمه زهرا(س) بود. اخباری از شیعه و سنی داریم که نور حضرت زهرا(س) از میوه‌های بهشتی در نطفه پیامبر(ص) منعقد و به حضرت خدیجه(س) منتقل شد و این کار در معراج صورت گرفت و چون معراج در دوره نبوت صورت گرفت در مورد ولادت حضرت زهرا(س) اختلاف وجود دارد بنابراین ولادت حضرت زهرا(س) بعد از بعثت و بنای کعبه بوده است و این اختلاف بین دو و پنج سال است که شیخ مفید دو سال را اتخاذ کرده است که هماهنگی بیشتری با معراج دارد.

در مورد طول عمر حضرت هم گفته شده است که آن حضرت در سن ۱۸ سالگی از دنیا رفتند و این عمر منطبق بر پنج سال بعد از بعثت است ولی اگر نظر شیخ مفید را درست بدانیم عمر آن حضرت ۲۰ سال می‌شود. نام‌های متعددی برای ایشان در مجالس شیعه گفته می‌شود ولی نام اصلی همان فاطمه است و سایر اسامی، القاب و اوصاف است.

حتی زهرا هم نام لقبی و وصفی است نه اسم علم. شیعه و سنی نقل کرده‌اند که وقتی دخترم فاطمه در محراب به عبادت می‌ایستد نورش برای فرشتگان آسمان‌ها مانند نور ستارگانی است که برای زمینیان درخشندگی دارند. البته نظیر این روایت در مورد همه مؤمنین در حال عبادت و نماز و به خصوص قرائت قرآن آمده است. یعنی وقتی شخص مؤمن قرآن می‌خواند نورش برای آسمان‌ها مانند نور ستارگان برای اهل زمین می‌درخشد لذا خیلی جای تعجب و شگفتی نیست و ناظر به بعد معنوی انسان است و البته حضرت زهرا(س) که سیده نساء عالمین من الاولین و الاخرین است.

خدمت پیامبر(ص) عرض شد که چرا قرآن مریم را سیده نساء عالمین معرفی کرده است و ایشان فرمودند که حضرت مریم(س) سیده نساء عالمین در دوران خودش هست ولی فاطمه(س) سیده نساء عالمین از اولین و آخرین یعنی از قبل حضرت مریم(س) تا روز قیامت است لذا منافاتی با هم ندارد.

در روایات وجوهی برای معنای فاطمه آمده است. در قرآن کریم در مورد حضرت «یحیی» داریم که قبل از او کسی این نام را نداشته است لذا برخی تصور کردند که باید نام فاطمه هم یک مستثنی و امتیاز باشد همچنین برخی گفته‌اند که مقام اهل بیت(ع) افضل از انبیاء و مرسلین اعم از اولو‌العزم و غیر آن است که این هم جای بحث دارد؛ شیخ مفید به عنوان یکی از علمای شیعه بعد از غیبت صغری و اوائل غیبت کبری در کتاب اوائل المقالات در این افضلیت توقف کرده است و می‌گوید من نمی‌دانم می‌توان همه معصومین(ع) را افضل از همه انبیا و مرسلین به خصوص اولوالعزم دانست البته معروف است که علمای شیعه ائمه(ع) و حضرت زهرا(س) را افضل از انبیاء و مرسلین اعم از اولوالعزم و غیر آن می‌دانند.

همین فضیلتی که برای یحیی شمرده شد آن را به نام معصومین(ع) هم سرایت می‌دهند و نام فاطمه را انتخابی از سوی خدا می‌دانند؛ لذا تعابیری داریم که فاطمه و پیروانش از آتش جهنم دور هستند؛ البته فاطمه نامی عربی است که قبل از اسلام هم بوده ولی این آثار معنوی و تعابیر منتسب را نداشته است و صرفا همان معنای لغوی مراد بوده است. فاطمه به معنای از شیر جدا شده است و به آن فال نیک می‌زدند زیرا در بین اعراب دختران کرامت نداشتند و آنان را زنده به گور می‌کردند شبیه «بمان علی» در فارسی که یعنی زنده بماند. در نتیجه نام فاطمه قبل از اسلام به معنای معنوی گفته شده نبوده است.

فضائل و مناقب حضرت زهرا(س) در احادیث نبوی به قول شیعه و سنی بیان شده است؛ از جمله فرموده است: ان حب فاطمه کشجره فی الخلد ...؛ تنه درختی که در بهشت جاودان قرار دارد و مانند آن در همه بهشت نیست؛ تنه این درخت حضرت زهرا(س) و ریشه آن علی(ع) و حسنین(ع) میوه‌های آن درخت و شیعیان برگ‌های آن درخت و هر کسی به شاخه این درخت تمسک کند به بهشت می‌رسد و کسی که رویگردان شود در آتش خواهد افتاد.

پیامبر(ص) دو پسر داشت که یکی قاسم بود و کنیه ابوالقاسم هم از این ناحیه است و فرزند دیگری هم نام عبدالله داشت از این رو به ایشان ابوعبدالله هم می‌گفتند از سوی دیگر هم در عرب رسم است که فرزند بزرگ را به نام پدر لقب می‌گذاشتند و چون نام پدر پیامبر(ص) هم عبدالله بود ایشان را ابوعبدالله می‌گفتند. ولی به هر حال، کنیه ابوالقاسم مورد حرف و اختلاف نیست.

امیرمؤمنان(ع) هم از حضرت زهرا(س) پنج فرزند داشته است که یکی به نام محسن به دنیا نیامد لذا دو دختر به اسامی زینب و ام کلثوم داشتند و دو پسر که حسن(ع) و حسین(ع) نام دارند. عمدتا در بین ما رسم است که ام‌کلثوم را عطف به زینب(س) می‌کنند ولی آنچه در شرح حال صحابی زن پیامبر(ص) نوشته شده است ابتدا نام ام‌کلثوم آمده است لذا به ترتیب سن ابتدا امام مجتبی(ع)، امام حسین(ع)، ام‌کلثوم سپس حضرت زینب(س) قرار دارند و بعد فرزند پنجم.

طبق نقل روایت وقتی پیامبر(ص) در بستر بیماری بودند حضرت زهرا(س) خدمت ایشان رسیدند و از پیامبر(ص) خواستند که نام آخرین فرزند را هم مانند حسنین(ع) ایشان انتخاب کنند و پیامبر(ص) هم نام ایشان را محسن نهاد؛ این خبر را امام صادق(ع) فرموده است و البته امام به نحوه شهادت جده‌شان حضرت زهرا(س) اشاره و فرمود: مادرم فاطمه(س) در سوم جماد‌الثانی(یعنی روایت ۹۵ روز) وفات یافتند؛ در تعبیر امام(ع)، شهادت نیامده و از کلمه وفات استفاده شده است و وفات اعم از شهادت و وفات عادی است.

امام در این روایت فرمودند شخصی به نام قنفذ عامل شهادت مادرمان بوده است؛ قنفذ هم یعنی موجودی که در خشکی و دریا رفت و آمد دارد و این نام را برای این شخص انتخاب کرده ‌بودند. در اینکه از قبیله خلیفه دوم یا غلام او بوده است اختلاف وجود دارد. او به دستور عمر به دو پهلوی حضرت زهرا(س) زد که قبلا گفتیم این اتفاق در فاصله میان مسجد و منزل رخ داد و نه بین در و دیوار. قنفذ با کفشک سر شمشیر بر دو پهلوی فاطمه(س) زد و باعث سقط محسن شد.

همچنین ابن قتیبه دینوری از مورخین کهن اسلامی که قاضی و متوفای ۲۷۰ هجری است، او در کتاب «المعارف» نام فرزندان حضرت علی(ع) را ذکر کرده و نام فرزند آخر علی(ع) و فاطمه(س) را با تشدید سین نوشته است. زینب(س) و ام‌کلثوم البته در برخی کتب به عنوان دختران پیامبر(ص) نامشان آمده است یعنی پیامبر(ص) هم دخترانی به این نام‌ها داشتند یعنی پیامبر(ص) چهار دختر داشتند که به ترتیب زینب، ام کلثوم، رقیه و فاطمه(س) بوده است و ام‌کلثوم قبل از زینب فوت کرده بود لذا فاطمه(س) وقتی دخترش به دنیا آمد نام او را ام‌کلثوم گذاشتند و نام دیگر دخترشان را هم به نام خواهرش زینب، نام نهاد بنابراین نوبت به این نمی‌رسد که برخی گفته‌اند زینب نام یک درخت خودرو و خوش‌روی بیابانی بوده است یا اینکه چون «زین اب» بوده است نامشان را زینب گذاشته‌اند و در مجموع، این مسائل سند معتبری ندارد.

نتیجه بحث اینکه طبق نقل شیخ مفید، درباره عمر حضرت در هنگام شهادت، قول بیش از ۲۰ سال قابل ترجیح است و در مورد کیفیت شهادت هم باز به خبری نسبتا معتبر از امام صادق(ع) توسط طبری شیعی در کتاب دلائل الامامه اشاره شد که او به نقل از امام(ع) آورده است که سبب وفات حضرت زهرا(س) و سقط جنین، ضربه شمشیر بوده است و حضرت در فاصله دو ایام فاطمیه که الان می‌گیریم در بستر بیماری بودند. بنابراین از نقل ۷۵ روز بیماری شروع شده و ایشان در ۹۵ روز به شهادت رسیدند و ما این روایت از امام صادق(ع) را ترجیح دادیم.

مرحوم مجلسی در سفر ی به نجف به کتابخانه امیرمؤمنان(ع) رفته و کتابی به نام مصباح‌الانوار را از یکی از علمای شیعه قرن ششم هجری دیده است و ایشان هم باز این خبر را از امام صادق(ع) نقل کرده است لذا بنده سبب شهادت را سقط جنین می‌دانم و نه احراق‌البیت و قدر متیقن این مسئله هم تهدید به سوزاندن خانه بوده است.

در روایتی از امام موسی بن جعفر(ع) هم آمده است که «انها صدیقه الشیهده» یعنی ایشان صریحا فرمودند که جدم حضرت زهرا(س) شهید شدند.