استاد حوزه و دانشگاه گفت: امام باقر(ع) به هر مناسبتی از قرآن و تفسیر درست آن پرده بر میداشت، خودش نیز بارها به مردم گفته بود که هر گاه سخنی از من شنیدید ریشه و دلیل قرآنی آن را از من بخواهید یعنی هم از قرآن میگفت و هم از جامعه درخواست میکرد که مطالبه شما از سخنان من آموزههای قرآن باشد و این گونه تلاش کرد قرآن را بهعنوان ثقل اکبر به جایگاه اصلیاش که هدایت انسانها بود، برگرداند.
حجتالاسلام اسماعیل چراغی کوتیانی، استاد حوزه و دانشگاه در گفتوگو با خبرنگار ایکنا از قم، در پاسخ به اینکهامام باقر (ع)درخصوص حضور موثر انسان مومن در جامعه چه دیدگاهی داشتند، اظهار کرد: برخی از دیندارها گاه بین عبادت و کسب معنویت و حضور در جامعه تضاد میبینند، یعنی تصور میکنند بودن در جامعه و کنشگری در عرصه جامعه، فرهنگ، اقتصاد و سیاست، با تکامل معنوی انسان سنخیتی ندارد.
وی ادامه داد: گمان آنها بر این است که مسیر عبادت و معنویت با مسیر کنش و تلاش در جامعه کاملا متفاوت است، بهجای کسب دانش و ثروت و کار سیاسی و حل اجتماعی باید کوشه عزلت گزید و آنان را به اهلش سپرد و مومن در این خصوص هیچ وظیفهای ندارد، اما این شیوه تفکر با سیره پیشوایان دینی هیچ سنخیتی ندارد.
استاد حوزه بیان کرد: از نگاه آنان انسان مومن یک کارگزار تاثیرگذار و کارآمد است و حضور در عرصههای مختلف زندگی اجتماعی نه تنها مانع معنویت گرایی نیست بلکه عامل تکامل انسان نیز محسوب میشود.
وی گفت: خداوند در قرآن در توصیف مومن واقعی میفرماید: «انَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ وَإِذَا کَانُواْ مَعَهُۥ عَلَىٰٓ أَمۡرࣲ جَامِعࣲ لَّمۡ یَذۡهَبُواْ حَتَّىٰ یَسۡتَـٔۡذِنُوهُۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَـٔۡذِنُونَکَ أُوْلَـٰٓئِکَ ٱلَّذِینَ یُؤۡمِنُونَ بِٱللَّهِ وَرَسُولِ» یعنی مؤمنان تنها کسانى هستند که به خدا و پیامبرش ایمان آوردند و، چون در کار مهم اجتماعى با او (پیامبر) باشند از نزد وى نمىروند تا از او اجازه بگیرند. [اى پیامبر]بدون تردید کسانى که از تو اجازه مىگیرند چنین کسانى به خدا و پیامبرش ایمان دارند که این سبک زندگی مومنانه را به روشنی در سیره و سخن امام باقر (ع) میبینیم.
تشکیل مجالس و محافل علمی از سوی امام باقر(ع)
چراغی کوتیانی بیان کرد: ایشان در زمان خودشان با تشکیل مجالس و محافل علمی گسترده و گسترش علوم و معارف و جمع آوری و تربیت شاگران بزرگ و تاثیر گذار در جهان اسلام، به کنشگری اجتماعی پرداخته و این گونه به مسلمانان یاد میدهند که مومن باید حضور اجتماعی تاثیرگذار در جامعه داشته باشد.
وی گفت: ایشان با توجه به کارکردهای مثبت ارتباطات اجتماعی و تاثیر آن بر همبستگی اجتماعی و تحکیم پایههای آحاد جامعه اسلامی در گسترش این گونه ارتباطات تشویق میکند و میفرمایند: خوبی دنیا جز در پیوند با برادران و آشنایان نیست. همچنین هر کس دنیا را برای یکی از این سه هدف طلب کند روز قیامت در حالتی خداوند متعال را ملاقات میکند که صورتش همچون ماه شب چهارده، میدرخشد. بینیازی از مردم، آسایش و رفاه خانواده و عائلهاش، کمک و رسیدگی به همسایهاش.
استاد حوزه در پاسخ به اینکه شیوه مبارزاتی امام باقر(ع) چگونه بود، افزود: تمام زندگی پیشوایان دینی مبارزه برای گسترش عقاید و باورهای دینی بود، اما گونه مبارزه در هر دوره بسته به شرایط اجتماعی و تاریخی متفاوت بوده است. برخی از پیشوایان دینی به جهت شرایط سیاسی و اجتماعی زمانه خود با شمشیر و قیام مسلحانه با ارکان شرک و کفر مبارزه میکردند مانند قیام امام حسین(ع)، اما گاه بستر مبارزه، بستری نظامی نیست بلکه جبهه جنگ، جبهه فرهنگی و سلاح هم بجای شمشیر، قلم و سخن است که عصر و زمانه حیات امام باقر(ع) دورهای خاص بود.
وی در پاسخ به ابنکه دوره امام باقر(ع) از لحاظ فرهنگی چگونه بود، بیان کرد: دوره امامت امام محمد باقر(ع) و نیز امام صادق(ع) جهان اسلام با تغییرات مهم سیاسی و فرهنگی مواجهه شده بود، امویان سختگیر و ستمگر، از سپهر امور سیاسی و اجتماعی جهان اسلام کنار رفته و عباسیان با رویکردی جدید و عمدتا ضد فرهنگی وارد میدان شده بودند که این دوره به لحاظ سیاسی، دوران گذار بود، در دوران گذار قدری جدیت قواعد اجتماعی کاهش پیدا کرده و درگیری سران نظام قدیم و جدید آنان را به هم مشغول میسازد و بستر را برای انجام کارهایی که پیش از این ممکن نبود آماده میکند.
چراغیکوتیانی گفت: رفتن امویان و آمدن عباسیان قدری فضا را برای کارهای فرهنگی باز کرده بود به خصوص این که در این دوره عباسیان برای این که از خود شخصیتهای فرزانهای نشان دهند به گروههای مختلف علمی اجازه ارائه دستاوردهای فکری و فرهنگی شان را میدادند، مثلا در این دوره کتابهای فلسفی و کلامی از سوی ادیان و مذاهب مختلف ترجمه و منتشر میشد.
تلاش امام باقر برای ترویج روحیه قرآنگرایی در دوران عباسیان
وی ابراز کرد: البته آزادی این اندیشهها از سر خیرخواهی دستگاه عباسی نبود بلکه اندیشه بخش زیادی از آنها در خدمت توجیهگری نظام خلافت بود، اما با این همه آشفته بازار فرهنگی، از جهتی فرصت مغتنمی بود تا امام در جبهه فرهنگی به روشنگری بپردازند؛ امام در این مسیر هم به مبارزه با این دسته از اندیشههای خرافی و منحرف کننده میپرداختند و همچنین از طریق اشاعه فرهنگ ناب دینی از طریق تربیت شاگردانی فرهیخته و مومن در ساحت مختلف علمی، اندیشه ناب و دست نخورده دینی را تولید و منتشر میکردند.
استاد حوزه در خصوص اینکه امام باقر (ع) چگونه به ترویج روحیه قرآنگرایی اقدام کردند، افزود: حاکمیت نسبتا بلند مدت امویان بر جامعه اسلامی آن هم با سابقه تاریک مبارزه با خاندان پیامبر(ص) باعث شده بود که جامعه اسلامی از چشمه ناب و زلال قرآنی بی بهره باشد، امویان قرآن را به نفع خویش تفسیر میکردند، تفاسیر آنان بگونهای بود که توجیه کننده نظام خلافتشان باشد، از این رو قرآن در این دوره مهجور بود.
وی بیان کرد: وقتی عباسیان آمدند آنان نیز هر چند شیوه حکمرانیشان با امویان در ظاهر متفاوت بود، اما آنان نیز در باطن و با گسترش اندیشههای انحرافی، جامعه را از تفسیر صحیح قرآن محروم کرده بودند که در این فضای غبار آلود امام باقر(ع) بر نقطه مشترک جامعه اسلامی انگشت گذاشتند و آن قران شریف بود که مورد قبول همه نحلههای اسلامی بود.
امام باقر(ع) از تفاسیر انحرافی قرآن پرده برداشت
چراغیکوتیانی گفت: ایشان به هر مناسبتی از قرآن و تفسیر درست آن پرده بر میداشت، خودش نیز بارها به مردم گفته بود که هر گاه سخنی از من شنیدید ریشه و دلیل قرآنی آن را از من بخواهید یعنی هم از قرآن میگفت و هم از جامعه درخواست میکرد که مطالبه شما از سخنان آموزههای قرآن باشد و این گونه تلاش کرد قرآن به عنوان ثقل اکبر را به جایگاه اصلی اش که هدایت انسانها بود، برگرداند و این گونه از تفاسیر انحرافی قرآن که از سوی برخی سود جویان و جاهلان تولید میشد جلوگیری کرد، افزون بر این که جایگاه نقل اصغر یعنی اهل بیت(ع) را نیز از طریق قرآن به جامعه معرفی میکرد و مناظره ایشان با حسن بصری در این خصوص معروف است.
وی اظهار کرد: امام باقر (ع) به او فرمود: آیهای را برایت میخوانم و سخنی با تو دارم، من گمان نمیکنم که آن آیه را به گونه صحیح تفسیر کرده باشی و اگر غلط تفسیر کردهای، هم خودت را هلاک کردهای و هم پیروانت را، آن آیه این است: «و جعلنا بینهم و بین القری التی بارکنا فیها قری ظاهرة و قدرنا فیها السیر سیروا فیها لیالی و ایاما آمنین» شنیدهام که گفتهای مراد از سرزمین مبارک و امن، سرزمین مکه است؟ آیا کسانی که برای حج به مکه سفر میکنند مورد هجوم راهزنان قرار نمیگیرند و در مسیر آن هیچ ترسی ندارند و اموالشان را از دست نمیدهند؟ حسن بصری گفت: چرا. امام فرمود: پس چگونه ایمن هستند و امنیت دارند؟! این آیه مثالی است که خداوند درباره ما اهل بیت(ع) رسالت، بیان داشته است، ما سرزمین مبارکیم و سرزمینهای آشکار (قری ظاهرة) نمایندگان و فقهای پیرو ما هستند که میان ما و شیعیانمان قرار دارند و مطالب ما را به آنان میرساندند.
استاد حوزه در خصوص اینکه احادیث ائمه(ع) چگونه گنجینهای برای تولید علوم انسانی هستند، افزود: دانش اهل بیت(ع) به جهت اتصال به علم بیپایان الهی، ذخیرههای بزرگی برای تولید دانشهای قرآن بنیاد است، آنان وظیفه هدایتگری داشتند و هر آن چیزی که در هدایت انسانها تاثیرگذار است از جانب آنان به میزان وسع و آزادی سیاسی و اجتماعیشان برای مردم بیان میشد بنابرین در کلام آنان درون مایههایی از همه دانشهایی که در هدایت و نظمبخشی به حیات انسانها تاثیرگذار است قابل بازخوانی و تفسیر میباشد که در این اندیشه بلند میتوان گزارههای جامعه شناختی، روان شناختی، مدیریتی، سیاسی، فرهنگی و ... را استنباط کرد و در مسیر هدایت انسان و جامعه مدرن مورد استفاده قرار داد.
وی بیان کرد: امام باقر (ع) معروف به باقرالعلوم یعنی شکافنده دانش است و سخنان بسیار ایشان و فرزند بزرگوارشان امام صادق(ع) دارای نکات علمی است که چون معادن طلا و نقره باید زرشناسان و عیارشناسان به مدد تحول آگاهی بشر آنان را استنباط کنند و استنباط دقیق و درست اندیشههای ناب و الهی میتواند زمینهساز تحول در علوم انسانی و ظهور دانشهایی پرفایده و بیضرر و تکامل بخش برای بشریت باشد.
