تحلیل و بررسی دیدگاه‌های فقیهان معاصر دربارۀ قاضی نعمان و آثار او (بررسی موردی نظرات آیت الله سیستانی و آیت الله شبیری زنجانی)

نشریه : علوم حدیث

نویسنده : پديدآورنده : محمد عافی خراسانی

چکیده :

قاضی نعمان (د. 363ق) از تأثیرگذارترین دانشمندان اسماعیلیه در طول تاریخ این مذهب است. از روزگار صفویه که برخی از آثار او، به‌ویژه کتاب حدیثیِ دعائم به‌طور چشم‌گیری به فضای امامیه راه یافت، بحث‌های دنباله‌داری دربارۀ وی و آثار حدیثی‌اش در میان امامیان درگرفته‌‌ که این بحث‌ها به مرور، به‌ویژه در سدۀ اخیر، پختگی بیش‌تری یافته‌است. درمیان برجسته‌ترین فقیهان معاصری که در این‌باره، نظرات شایان‌توجهی ابراز داشته‌اند، باید از آیت‌الله شبیری‌زنجانی و آیت‌الله سیستانی یاد نمود. مقالۀ پیشِ رو، در‌ پی آن است که به واکاوی دیدگاه‌های این دو اندیشمند دربارۀ قاضی نعمان و آثار حدیثی وی بپردازد. در این‌راستا، با مقایسهٔ دیدگاه‌های این دو فقیه با داده‌های موجود در آثار خود قاضی نعمان، منابع دست-اول تاریخی و پژوهش‌های اسماعیلیه‌پژوهان معاصر، روشن شد که آیت‌الله سیستانی موشکافانه انگیزۀ تألیف دعائم را این‌گونه تشخیص داده‌اند که فاطمیان با تشکیل حکومت، به ضرورت وجود قانونی برای کشورداری پی‌‌بردند و به همین خاطر، پیگیر تألیف دعائم شدند. هم‌چنین آیت‌الله شبیری زنجانی نیز با ریزبینی، به این مسئله پی‌برده‌اند که قاضی نعمان به منظور روشن‌تر شدنِ مراد حدیث و فتوای خود، گاه در عبارت‌های احادیث دعائم دست‌برده‌است.