مسئول گروه سیره‌نگاری مؤسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث گفت: حقانیت، صداقت و راستی در سیره و حرکت امام حسین(ع) همیشه موج می‌زد، حضرت حتی نامه مسلم که از اخبار نابسامان کوفه خبر می‌داد را با صداقت از یارانش پنهان نکرد و به آن‌ها فرمود: «خذلتنا شیعتنا؛ شیعیان ما در کوفه، ما را تنها گذاشتند.»
حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمود طباطبایی‌نژاد، مسئول گروه سیره‌نگاری مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث پژوهشگاه قرآن و حدیث و از مؤلفان دانشنامه امام حسین(ع) در گفت‌وگو با ایکنا از قم، ضمن تبریک سالروز میلاد امام حسین(ع) در پاسخ به اینکه انگیزه وی از نگارش دانشنامه امام حسین(ع) چه بود، بیان کرد: تألیف دانشنامه ۱۴ جلدی امام حسین(ع)، در سال ۱۳۸۰ شروع شد و بیش از هفت سال طول کشید و در سال ۱۳۸۸ منتشر شد، بیش از چهار هزار و ۲۰۰ نقل در بیش از شش هزار و ۶۰۰ صفحه گردآوری شده است.
وی افزود: این مجموعه بزرگ، ترجمه فارسی دارد و متن عربی آن اعراب‌دار است؛ همچنین اعلام اشخاص و جغرافیایی توضیح داده شده و در کل، متنی است که همه جوانب در آن رعایت شده است. یکی از ویژگی‌های مهم این دانشنامه، تکیه بر منابع معتبر است، یعنی ما در تألیف این دانشنامه از منابعی که تا قرن ۹ نگاشته شده‌اند را به‌عنوان منبع انتخاب کردیم و منابعی که بعد از قرن ۹ در دسترس قرار گرفته‌اند را در نگارش این دانشنامه به‌کار نگرفتیم مگر در تحلیل‌ها.
دانشنامه امام حسین(ع) یک کتاب مرجع است
طباطبایی‌نژاد گفت: پنج نقشه ابتکاری که ویژه دانشنامه امام حسین(ع) بوده، در این دانشنامه آمده است که این نقشه‌ها، حاوی اطلاعات ویژه‌ای هستند که مجموعه‌ای بی‌بدیل را تشکیل داده است. این دانشنامه در ابتدا ۱۴ جلدی بود، اما با اضافه کردن برخی فهارس و جمع‌آوری شش مقتل مشهور و کهن که به‌صورت یکجا اضافه شد، به ۱۶ جلد افزایش پیدا کرد.
مسئول گروه سیره‌نگاری مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث در تشریح جزئیات بیشتر این دانشنامه بیان کرد: دانشنامه بزرگ امام حسین(ع) ابتدا ۱۴ جلد بود و سپس ۱۶ جلد شد که برکات فراوانی داشت و از پس آن، کتاب‌های بزرگ و منشورات دیگری به ثمر نشست. متن عربی کامل این دانشنامه برای عرب‌زبان‌ها در ۱۲ جلد منتشر شده است. بخش قیام که بیشتر مورد توجه بود، به‌صورت مستقل، تحت عنوان شهادت‌نامه امام حسین(ع)، برای فارس‌زبان‌ها و تحت عنوان «الصحیح فی مقتل سیدالشهدا» منتشر شده است.
وی ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی‌های این دانشنامه، حدود ۴۰۰ بیان کوتاه و بلند و توضیحات در این کتاب آمده که درباره مسائل مختلفی بحث کرده و خیلی از نکاتی که کمتر و حتی برای اولین بار کشف و به نتیجه رسیده است در این دانشنامه بزرگ، گردآوری شده است.
طباطبایی‌نژاد با بیان اینکه این دانشنامه یک کتاب مادر و مرجع برای کسانی است که می‌خواهند درباره امام حسین(ع) پژوهش کنند، گفت: چون این کتاب با کاوش وسیع با استفاده از کتاب، نرم‌افزار و کارشناسان زبده نظیر مرحوم آیت‌الله ری‌شهری که بانی بودند و هم با تمام توان خود در نگارش این کتاب یاری رساندند، گردآوری و تألیف شده است. یکی از ویژگی‌هایی که مورد تأکید است، بحث تکیه بر منابع معتبر است که کمتر مورد توجه واقع می‌شود.
مسئول گروه سیره‌نگاری مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، اهمیت استفاده از منابع را در نگارش این دانشنامه مهم دانست و اظهار کرد: در حرکت امام حسین(ع)، همه‌جا حقانیت و صداقت موج می‌زند. امروزه، خیلی از اخباری که شکل می‌گیرد با وجود این همه سر و صدایی که می‌کند، ممکن است تکذیب شود و این تکذیب شدن، ممکن است به حق باشد و یا به کذب؛ باید توجه کنیم وقتی می‌خواهیم از ۱۴۰۰ سال پیش، خبری را نقل کنیم، از چه منبعی نقل می‌کنیم.
وی ادامه داد: البته در سیره و تاریخ، سخت‌گیری‌هایی که فقها در فقه دارند را لازم نمی‌دانیم و نمی‌شود که به‌کار بگیریم اما این‌گونه هم نیست که اساساً ندانیم این روایت نقل شده، منبعی دارد یا ندارد، خیلی اوقات کسانی که حتی اهل تألیف نیز هستند، احادیثی را به معصومین(ع) نسبت می‌دهند که در هیچ‌جا یافت نمی‌شود و برای معصوم نیست یا در منابع متأخر یافت می‌شود.
مرثیه‌خوان‌ها و سخنرانان سخن بدون سند بیان نکنند
طباطبایی‌نژاد در پاسخ به اینکه روایات دانشنامه امام حسین(ع) تا چه میزان قابل استناد است؟ اظهار کرد: اینکه منابعی ضعیف هستند به این معنا نیست که حتماً روایت را اشتباه و دروغ آورده‌اند، اما باید آن منبع ضعیف یا متأخر، سند روایت را به منابع متقدم ارجاع داده باشد، در این دانشنامه دقت کردیم که این روایات را مگر برای نقد نیاوریم، از سوی دیگر اگر می‌گوییم منبعی معتبر و قابل اتکاست، به این معنا نیست که هر چه در این کتاب آمده، درست است؛ غیر از قرآن، هیچ کتابی را به اندازه‌ای معتبر نمی‌دانیم که تمام مفاد آن را قابل استفاده و معتبر بدانیم، اما اگر در کتابی کهن، که نویسنده آن معلوم و قابل اتکاست را تلقی به قبول می‌کنیم.
وی بیان کرد: من از تمام کسانی که اهل مرثیه‌خوانی، تألیف و سخنرانی هستند، تقاضا دارم که به سند هر آنچه که می‌خوانند و می‌نویسند دقت کنند و سخن بدون سند و ضعیف‌السند را بیان نکنند به‌ویژه در نسل امروز که اذهان جوال و روشنی دارند و هر چیزی برایشان قابل پذیرش نیست از آنجایی که دین ما بر محور حق است و چیزی که مستند درستی ندارد را نباید بگوییم و ترویج کنیم.
قیام امام حسین(ع) باعث خروج مردم از جهالت بود
طباطبایی‌نژاد در پاسخ به اینکه چگونه از امام حسین(ع) و شخصیت و سیره ایشان درس بگیریم، بیان کرد: حرکت امام حسین(ع) و جانبازی ایشان، قطعاً برای درس‌آموزی است. امام حسین(ع) جان مبارک خود و عزیزانشان را برای خروج مردم از جهالت فدا کردند. تأکیداتی که بر زنده نگه داشتن عزای امام حسین(ع) از جانب معصومین(ع) و بزرگان است، به‌دلیل درس‌آموزی از ایشان است. یکی از درس‌هایی که بسیار مهم است، این است که امام حسین(ع) در این حرکت خونین که جان خود و عزیزانش را در کف گرفته بودند، یک حرف خلاف واقع نزدند.
وی تصریح کرد: برای فهم بهتر این موضوع مثالی را عرض می‌کنم، امروزه انتخاباتی که در سطح پایین نیز انجام می‌شود، بسیار وعده‌هایی داده می‌شود که قابل انجام دادن نیست و در عمل نتیجه‌پذیر نیست ولی شعار آن را می‌دهند. حرکت امام حسین(ع) مثل انتخابات نبود که رأی بیاورد یا نیاورد. امام حسین(ع) هیچ‌گاه به کسانی که در عاشورا وی را همراهی کردند، وعده پست و مقام نداد و وعده پیروزی به یارانش نداد در صورتی که وقتی فردی می‌خواهد قیام بزرگی را آغاز کند، وعده‌های این‌چنینی به یارانش می‌دهد.
صداقت و راستی امام حسین(ع) محدود به شرایط نبود
طباطبایی با بیان دیگر ویژگی امام حسین(ع) بیان کرد: صداقت و راستی را در سیره و حرکت امام حسین(ع) شاهد بودیم؛ نکته جالب اینجاست که بعد از نامه حضرت مسلم که به امام حسین(ع) جهت حرکت به سمت کوفه و اعلام شرایط مناسب آنجا در میانه راه دادند، اخبار نابسامان کوفه و شهادت مسلم و هانی به حضرت رسید، حضرت هیچ‌چیز را از یارانش پنهان نکرد و به آن‌ها فرمود: «خذلتنا شیعتنا، شیعیان ما در کوفه، ما را تنها گذاشتند.»
وی ادامه داد: هر کس دیگری در جای حضرت بود، مشکلات کوفه را برای یاران خویش توصیح نمی‌داد یا اینکه با دادن وعده‌ای آن‌ها را به آرامش دعوت می‌کرد؛ ویژگی حضرت که صداقت و راستی بود، سيره همه امامان و پیامبر اکرم(ص) بود، اما بخش بعدی که با بیان شفاف اخبار کوفه، یاران را به انتخاب خود واگذار کرد، ویژگی مخصوص امام حسین(ع) بود، در صورتی که پیامبر اکرم(ص) و امیرالمؤمنین علی(ع)، با تهییج نیروها، آن‌ها را برای جنگ آماده می‌کردند.
احترام به روابط خویشاوندی حتی در شرایط جنگ
طباطبایی‌نژاد در پاسخ به اینکه آنچه از امام حسین(ع) نمی‌دانیم برای ما بفرمایید، گفت: رعایت اخلاق توسط حضرت یکی از دیگر از ابعاد شخصیتی وی است. هنگامی که شمر برای حضرت ابالفضل(ع) امان‌نامه آورد، حضرت ابالفضل(ع) و برادرانش، از او نپذیرفتند؛ نکته قابل تأمل این است که چون مادر حضرت ابالفضل(ع) و شمر از قبیله بنی کلاب بودند، هنگامی که شمر آن‌ها را با لفظ «ای خواهرزادگان ما» خطاب کردند؛ حضرت ابالفضل(ع) و برادران ابتدا به او جواب ندادند، اما به سفارش امام حسین(ع) که فرمود: «اجیبوه و ان کان فاسقا»، بار دیگر حضرت ابالفضل(ع) به رسم هم‌قبیلگی، پاسخ ندای شمر را داد.
وی بيان کرد: عقاد، نویسنده مشهور مصری در سخنی می‌گوید: «بنی‌امیه ۶۰ سال حسین بن علی(ع) و پدرش را سب(لعن کردن و بد و بیراه گفتن) کردند، این در صورتی بود که در زمان امیرالمؤمنین علی(ع) بهانه‌های مختلفی جهت مخالفت با ایشان داشتند اما در زمان امام حسین(ع) به جز بهانه دست به شورش زدن توسط امام حسین(ع) را نداشتند.» این بدین معناست که امام حسین(ع) هیچ‌گونه تخلفی در اعمال خود نداشت.
طباطبایی‌نژاد در پایان تأکید کرد: مصداق دیگری در عدم تخلف حضرت این است که در راه کوفه، قافله امام حسین(ع) به قافله‌ای برخورد که اموالی برای یزید می‌برد، امام حسین(ع)، اموال این قافله را محاصره و مصادره کرد. حضرت با این حال هیچ تعرضی به شتربانان نکرد و آن‌ها را مذمت نکرد و حتی حق‌الزحمه آن‌ها را تا همانجایی که باربری ولو برای یزید انجام داده بودند را پرداخت کردند.
