رئیس دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه برای محقق نهج‌البلاغه قبلا امکانپذیر نبود رابطه زهد با فرح یا قناعت با رضایت را در نهج‌البلاغه دریابد الا اینکه کل این کتاب را از ابتدا تا انتها بخواند، گفت: ما نیازمند استفاده از ظرفیت‌های هوش مصنوعی در فهم نهج‌البلاغه هستیم.
نشست «ظرفیت‌های فناوری دیجیتال در فهم نهج‌البلاغه» با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمینعبدالهادی مسعودی، رئیس دانشگاه قرآن و حدیث شامگاه دوشنبه ۲۰ اسفندماه در سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی قرآن برگزار شد.
وی با تاکید بر اینکه در ابتدای بروز رایانه از آن به عنوان ابزاری برای جستجوی سریع استفاده می‌کردیم، گفت: اندک اندک زمینه استفاده از رایانه و نرم‌افزارهای رایانه‌ای با تکمیل جستجوها و مقدار زیادی آسان‌یابی و با جستجوهای پیشرفته فراهم شد.
حجت‌الاسلام مسعودی تصریح کرد: برای محقق نهج‌البلاغه در دوره سنتی امکانپذیر نبود رابطه زهد با فرح، قناعت با رضایت در زندگی را در نهج‌البلاغه دریابد الا اینکه کل آن را از ابتدا تا انتها بخواند.
رئیس دانشگاه قرآن و حدیث با اشاره به پیشرفت‌های انجام شده در جستجوها، بیان کرد: با کمک مرکز نور در این مرحله، مشابه‌یابی کلمات را نیز در نهج‌البلاغه داشتیم. چراکه شناخت خانواده و مشابه‌های هر حدیث عنصر دقیقی برای فهم حدیث است. هرچند اکنون و با پیشرفت در این قرن در حال گذر از این مرحله و استفاده از ظرفیت‌های هوش مصنوعی در فهم نهج‌البلاغه هستیم.
حجت‌الاسلام مسعودی اظهار کرد: اگر بتوانیم فهم حدیث را در مرحله الگوریتمی به صورت ماهیت قابل تکرار درآوریم، بیشتر قابلیت استفاده و بهره برداری دارد. فهم نهج‌البلاغه در الگوریتم را بر اساس ۱۰ تا ۱۲ مرحله ارائه خواهم داد.
وی با اشاره به این مراحل، تصریح کرد: در فهم هر متنی باید در ابتدا از صحت انتصاب آن مطمئن شویم. سپس از صحت واژه‌ها مطمئن شویم. در مرحله بعد باید مفردپژوهی انجام دهیم سپس ساختار نحوی و بلاغی آن را تشخیص دهیم و در ادامه بتوانیم تحلیل متن انجام دهیم. سپس به تشخیص قرینه‌های جانبی بپردازیم. تشکیل خانواده حدیث و یافتن مشابه‌های متنی و متن‌های ناظر به هم، از دیگر مراحل فهم نهج‌البلاغه در الگوریتم است.
حجت‌الاسلام مسعودی با تاکید بر ضرورت بکارگیری ظرفیت‌های فناوری دیجیتال در فهم نهج‌البلاغه، ادامه داد: شناختن متن‌های معارض و فهم دیگر شارحان و مترجمان از احادیث و همچنین شناخت جایگاه استفاده از حدیث مربوطه، لازم است.
وی در ادامه به مراحل تصحیح نسخ خطی اشاره کرد و گفت: مرحله اول تصحیح نسخ خطی، توانایی خوانش نسخه است. بکارگیری هوش مصنوعی در این زمینه به منظور خوانش ناخواناها کمک کننده است. هوش مصنوعی متن‌های ناخوانا را با متن‌های مشابه در زمان خود، مقایسه می‌کند و سپس فرد کارشناس توسط سیاق، آن متن ناخوانا را تشخیص می‌دهد.
او ادامه داد: در تصحیح نسخ خطی با فرو افتادگی روبرو هستیم. در فروافتادن نیز هوش مصنوعی عین کار متن‌های ناخوانا را با ارائه متن‌های مشابه یا متن را بر اساس متن‌های پیوسته داخلی افراض می‌کند. یعنی نقطه کانونی معنایی متن را تشخیص می‌دهد و متن‌های مشابه یافته شده را با نزدیکترین معنا به عنوان پیشنهاد ارائه می‌دهد البته در کنار آن فرد کارشناس زبده نیز وجود دارد که این تشخیص را نهایی می‌کند.
حجت‌الاسلام مسعودی یکی از مشکل‌ترین کارها در نهج‌البلاغه را واژه‌شناسی آن دانست و گفت: نهج‌البلاغه از فهیم‌ترین ادبی‌ترین، زیباترین و پرواژه‌ترین متون کهن است. چرا برخی از شعرهای عطار و ابوسعید ابوالخیر و سایر شعرا را متوجه نمی‌شویم زیرا کهن بودن واژه‌ها موجب می‌شود تا معنای آن را متوجه نشویم. ویژگی‌های متنی نهج‌البلاغه در برخی از کلمات اینگونه است اما هوش مصنوعی می‌تواند کمک‌کننده باشد و ریشه‌یابی کند و ساختار زبان عربی را تشخیص دهد. هوش مصنوعی می‌تواند با بانک داده‌های بزرگی که در اختیار دارد، متن لغات را به ما پیشنهاد دهد. هوش مصنوعی می‌تواند معنای کاربردی را به ما بگوید.
رئیس دانشگاه قرآن و حدیث درباره شناخت ساختار نحوی نهج‌البلاغه، گفت: هوش مصنوعی متن نهج‌البلاغه را اعراب‌گذاری می‌کند لذا نقش‌های کلمه کاملا مشخص می‌شود و اگر در نهج‌البلاغه نقش کلمه را بفهمید به مفهوم متن دست پیدا خواهید کرد. همچنین درباره استفاده از تجزیه و تحلیل متن در نهج‌البلاغه باید دقت‌های لازم را داشته باشیم. نهج‌البلاغه کتابی است که واژه به واژه با قرآن پیش می‌رود.
وی تاکید کرد: هوش مصنوعی در مرحله یافتن حدیث‌های مشابه با تحلیل و با استفاده از مدل‌های زمانی، مشابه‌یابی می‌کند. البته هوش مصنوعی باید در کنار بکارگیری نیروی تخصصی و فهیم استفاده شود.
حجت‌الاسلام مسعودی در پایان با تاکید بر شناخت و فهم شرح شارحان و مترجمان از متن نهج‌البلاغه، گفت: باید دقت داشته باشیم، شارحان لزوما ذیل متن مورد نظر ما شرح خود را ارائه نداده‌اند.
يادآور می‌شود، سی و دومین دوره نمایشگاه بین‌المللی قرآن تا ۲۶ اسفندماه از ساعت ۱۶ تا ۲۳ در مصلای امام خمینی (ره) پذیرای علاقه‌مندان است.
