خطبه اشباح نهج البلاغه و دلیل تسمیه آن
پرسش :
خطبه اشباح نهج البلاغه کدام است و چرا به این نام خوانده شده است؟
پاسخ :
خُطبۀ اَشْباح یکی از خطبه‌های نهج البلاغه است که امام علی علیه السلام در پاسخ فردی در موضوع خداشناسی، بیان کرده است.
ابن‌ابی‌الحدید، در بیان ارزش ادبی این خطبه، سخن فصیحان عرب را همچون خاک و این خطبه را همچون طلای ناب دانسته است.
⩮ حضرت امیرالمؤمنین(ع) در هر جمله‌ای از جملات این خطبه، کنایات و اقسام استعارات را به کار برده است.
⪼ درباره علت نام‌گذاری این خطبه به اَشْباح، احتمال‌های ذیل ذکر شده است:
◌ «اشباح» در لغت به معنای فرشتگان به کار رفته و بخشی از این خطبه به همین موضوع اختصاص دارد؛
◌ اشباح به معنای هر چیزی است که از دور و به صورت غیرواضح دیده شود؛ از آنجا که در این خطبه، از اموری سخن گفته شده که برای شنونده چندان واضح نبوده، این خطبه را اشباح نامیده‌اند.
◌ ممکن است لفظ «اشباح» در خودِ خطبه وجود داشته و سید رضی با توجه به گلچین کردن خطبه‌ها، آن را در نهج‌البلاغه نیاورده باشد.
چنانچه شیخ صدوق در کتاب التوحید، خطبه‌ای را از علی بن ابی‌طالب نقل می‌کند که شباهت فراوانی به خطبه‌ای که سید رضی در نهج‌البلاغه آن را مطرح کرده، دارد. در خطبه‌ای که شیخ صدوق نقل کرده لفظ «اشباح» در خطبه وجود دارد و آن عبارت چنین است:
وَ کَیْفَ یُوصَفُ بِالأَشْبَاحِ وَ یَنْعَتُ بِالأَلْسُنِ الْفِصَاحِ
چگونه ممکن است خداوند به اشباح و اجسام توصیف شود و چگونه ممکن است زبان‌های فصیح و گویا قدرت، بر بیان وصف او داشته باشند...(۱)
⩴ این خطبه علاوه بر منابع شیعی در کتاب‌های اهل‌سنت نیز نقل شده است.
⩸ برخی از مباحث مطرح‌شده در خطبه اشباح:
⩵ اوصاف خداوند،
⩵ معیار‌بودن قرآن برای شناخت اسما و صفات خدا
⩵ احاطه‌نداشتن انسان به ذات و صفات خدا
⩵ آفرینش فرشتگان و صفات آنها
⩵ توصیف آفرینش زمین
⩵ و آگاهی خداوند از تمام اسرار انسان
و ...
💭امام علی علیه‌السلام این خطبه را بر منبر کوفه ایراد فرمود، علتش این بود مردی به محضرش عرضه داشت:
خدای را آنچنان برای ما وصف کن تا عشق و معرفت به او زیاد کنیم.
حضرت برآشفت و فرمود:
همه مردم برای نماز اجتماع کنند. مردم جمع شدند تا آنکه مسجد از جمعیت پر شد،
حضرت در حال خشم و تغییر رنگ به منبر رفت، خدای را سپاس گفت و بر پیامبر (صلّی اللّه علیه و آله) درود فرستاد،
سپس فرمود:
✧ اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لايَفِرُهُ الْمَنْعُ وَالْجُمُودُ، وَلايُكْديهِ الاِْعْطاءُ وَالْجُودُ، اِذْ كُلُّ مُعْط مُنْتَقَصٌ سِواهُ، وَ كُلُّ مانِع مَذْمُومٌ ما خَلاهُ.
⁘ سپاس خدای را که امساک و جمود بر ثروتش اضافه نمی کند، و عطا و بخشش تهیدستش نمی نماید،
زیرا هر بخشنده ای جز او ثروتش کم می شود، و هر منع کننده ای جز او شایسته مذمّت است...
۱) دانشنامه امیرالمؤمنین علیه‌السلام، ج۱۱ ص۱۴۶ به نقل از حلیة الاولیاء ج۱ ص۷۲ - توحید صدوق، ص۷۹
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت
