شبهه طولانی بودن برخی خطبه‌ها‌ و نامه‌ها

در پاسخ به این شبهه باید گفت، چنین اشکالی وارد نیست؛ زیرا به‌مقتضای حال ممکن است نامه‌ها طولانی شوند. به‌عنوان‌مثال، امیرالمؤمنین علیه السلام در عهدنامه مالک اشتر، مطالب زیادی را خطاب به مالک اشتر تبیین کردند. درباره خطبه‌ها نیز چنین است. به‌عبارت‌دیگر، کوتاهی یا بلندی خطبه به موقعیت کلام بستگی دارد. گاه موقعیت کلام و اقتضای حال، طولانی بودن خطبه یا وصیت را ایجاب می‌کند و گاه بلاغت در این است که سخن کوتاهی ایراد شود و خلاصه گویی شود.

درباره شبهه دشواری به خاطر سپردن نامه‌ها و خطبه‌های بلند نیز باید گفت، این اشکال درباره نامه‌ها بازهم وارد نیست؛ زیرا متن مکتوب نامه‌های بلندی از حضرت، مثل نامه‌هایی که به مالک اشتر یا امام حسن علیه السلام نگاشته‌اند، در دست است که دیگران از روی آن استنساخ کرده‌اند.

درباره خطبه‌ها نیز همین شبهه تکرار شده است که مردم توان به خاطر سپردن چنین خطبه‌های بلندی را نداشته‌اند. به‌عنوان ساده‌ترین پاسخ به این شبهه گفته‌شده درباره مردمان آن روزگار این ادعا وجود دارد که حافظه بسیار قوی داشتند. به‌طوری‌که تمام خطبه‌ها را همان‌گونه که صادر می‌شد، حفظ می‌کردند؛ اما باید گفت، چنین ادعایی گزاف به نظر می‌‌رسد. درست است که زندگی بدوی آن روزگار سبب می‌‌شد مردم، مخصوصاً کسانی که خواندن و نوشتن نمی‌‌دانستند، اهل فرهنگ بوده و حافظه قوی‌‌تری داشته باشند، اما نمی‌‌توان اثبات کرد که خطبه‌‌های بلندی همچون خطبه قاصعه را، به همان ترتیبی که امیرالمؤمنین علیه السلام ایراد فرمودند، حفظ کرده باشند.

پاسخ مناسب‌‌تری که به این شبهه می‌توان داد این است که:

اولاً بسیاری از این خطبه‌ها توسط امامان علیهم السلام در دوره‌‌های بعد گزارش‌شده و دیگران هم آن‌ها را نوشته‌‌اند؛ و طبیعی است گه گزارش معصوم علیه السلام دقیق‌ترین گزارش است. برخی خطبه‌‌ها نیز در همان مجلس ایراد خطبه از امیرالمؤمنین علیه السلام نگاشته می‌‌شد. آن حضرت اصحاب و شاگردانی داشتند که به اهمیت سخنان ایشان به‌خوبی آگاه بودند و فصاحت و بلاغت سخنان آن حضرت برایشان آشکار بود، لذا آن‌ها را می‌‌‌نوشتند. چنانکه ابواسحاق سبیعی می‌گوید: از حارث اعور شنیدم که امام علی علیه السلام بعد از نماز عصر خطبه‌‏ای خواند در توصیف و تعظیم پروردگار که مردم از زیبایی آن مبهوت شدند. از حارث پرسیدم: آیا آن خطبه را در حافظه‌ داری؟ حارث گفت: آن را نوشته‌‏ام، آنگاه نوشته‌‏اش را بر ما املا کرد. (۱)

ثانیاً باید توجه داشته باشیم که تعداد خطبه‌های بلند حضرت زیاد نیست و کمتر از ده خطبه است و بیشتر خطبه‌ها کوتاه بوده‌اند...

۱) . کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج ۱، ص ۱۴۱؛ شیخ صدوق، التوحید، ص ۳۱.