تحلیل ابعاد و جنبه‌های پژوهش در سیره و آموزه‌های امام رضا علیه‌السلام

مرضیه رستمیان، عضو هیئت علمی دانشگاه امام رضا(ع) در نشست خانواده، آسیب‌ها و چالش‌های تربیتی که امروز ۲۸ اردیبهشت در دانشکده علوم قرآنی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: نگاهی به ابعاد و زوایای پژوهش در سیره و تعالیم امام رضا(ع)، دریچه‌ای وسیع به سوی معارف الهی، اخلاق فاضله و سبک زندگی اسلامی اصیل می‌گشاید. شخصیت چندبعدی و دوران پر فراز و نشیب زندگی ایشان، عرصه‌های گوناگونی را برای تحقیق و بررسی پیش روی پژوهشگران قرار می‌دهد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین ابعاد و زوایای پژوهش در سیره و تعالیم امام رضا (ع) اشاره می‌شود:

تثبیت و تبیین مبانی امامت: دوران امام رضا(ع) با ظهور فرقه‌های مختلف و طرح شبهات گوناگون در حوزه امامت همراه بود. پژوهش در چگونگی استدلال‌ها، مناظرات و تعالیم ایشان در راستای تثبیت جایگاه امامت و پاسخ به این شبهات، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و بررسی حدیث سلسله الذهب و دلالت‌های آن بر توحید و ولایت، نمونه‌ای از این پژوهش‌هاست.

مناظرات علمی و بین الادیانی: مناظرات امام رضا(ع) با علمای ادیان و مذاهب مختلف (یهود، نصاری، مجوس و...) گنجینه‌ای ارزشمند از استدلال‌های عقلی و نقلی در دفاع از اسلام و تشیع است. تحلیل محتوای این مناظرات، روش‌های استدلالی امام و تأثیر آن‌ها بر مخاطبان، می‌تواند موضوع پژوهش‌های عمیق قرار گیرد.

تفسیر و تبیین آیات قرآن: بررسی روایات تفسیری منقول از امام رضا(ع) و روش تفسیری ایشان، می‌تواند زوایای جدیدی از فهم آیات الهی را روشن سازد و مقایسه تفاسیر ایشان با دیگر مفسران و تحلیل ویژگی‌های آن، موضوعی قابل توجه است.

مفهوم‌شناسی و تحلیل اصطلاحات کلامی: بررسی دقیق اصطلاحات کلامی به کار رفته در تعالیم امام رضا(ع) مانند توحید، عدل، جبر و اختیار و... و تبیین دیدگاه ایشان در این زمینه‌ها، می‌تواند به فهم دقیق‌تر معارف شیعی کمک کند.

وی ادامه داد: بررسی سیره اخلاقی امام رضا(ع) به عنوان الگو، مطالعه و تحلیل رفتارهای فردی و اجتماعی امام رضا(ع) در زمینه‌های مختلف مانند تواضع، صبر، سخاوت، مدارا، عدالت و... و ارائه آن‌ها به عنوان الگوهای عملی برای جامعه اسلامی، از اهداف مهم پژوهش در این زمینه است. تعالیم تربیتی امام رضا(ع) و بررسی روایات و نصایح تربیتی امام رضا(ع) در خصوص تربیت فرزندان، تعامل با دیگران، تزکیه نفس و... و استخراج اصول و روش‌های تربیتی از آن‌ها، می‌تواند راهگشای مسائل تربیتی معاصر باشد.

رستمیان افزود: نقش امام رضا(ع) در ترویج فضائل اخلاقی و بررسی اقدامات و تعالیم امام رضا(ع) در جهت گسترش فضائل اخلاقی و مبارزه با رذائل در جامعه آن روز، می‌تواند درس‌هایی برای مواجهه با چالش‌های اخلاقی امروز ارائه دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام رضا(ع) بیان کرد: بررسی روایات فقهی امام رضا(ع) و جمع‌آوری، تحلیل و دسته‌بندی روایات فقهی منقول از امام رضا(ع) در ابواب مختلف فقهی و مقایسه آن‌ها با دیدگاه‌های دیگر فقها، می‌تواند به غنای فقه شیعه بیفزاید. اصول و مبانی فقهی در دیدگاه امام رضا (ع) و استخراج و تحلیل اصول و مبانی فقهی مورد استناد امام رضا(ع) در استنباط احکام شرعی، می‌تواند به فهم روش‌شناسی فقهی ایشان کمک کند.

وی اظهار کرد: بررسی مسائل مستحدثه از منظر تعالیم امام رضا (ع) و تلاش برای یافتن پاسخ‌هایی برای مسائل نوظهور فقهی و حقوقی با الهام از اصول کلی و روح حاکم بر تعالیم امام رضا (ع)، می‌تواند از جمله موضوعات پژوهش‌های معاصر باشد.

رستمیان بیان کرد: تحلیل دوران امامت امام رضا (ع) و چالش‌های آن: بررسی شرایط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوران امامت امام رضا (ع) مانند مسئله ولایتعهدی، قیام‌های علویان، گسترش فرقه‌های مختلف و... و نحوه مواجهه ایشان با این چالش‌ها، می‌تواند زوایای پنهان تاریخ اسلام را روشن سازد. نقش امام رضا (ع) در حفظ و گسترش تشیع و بررسی اقدامات امام رضا (ع) در جهت حفظ هویت شیعیان و گسترش معارف اهل بیت (علیهم السلام) در شرایط دشوار آن زمان، از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی ادامه داد: بررسی روابط امام رضا(ع) با حکومت عباسی، تحلیل علل پذیرش ولایتعهدی توسط امام، اهداف مأمون از این اقدام و پیامدهای آن برای امام و شیعیان، می‌تواند موضوع پژوهش‌های تاریخی و سیاسی قرار گیرد. جایگاه و نقش امام رضا (ع) در فرهنگ و تمدن اسلامی و بررسی تأثیرات علمی، فرهنگی و معنوی حضور امام رضا (ع) در خراسان و نقش ایشان در شکل‌گیری و غنای فرهنگ و تمدن اسلامی در این منطقه نیز اهمیت دارد.

رستمیان افزود: بررسی اشعار و روایات ادبی منقول از امام رضا(ع) و تحلیل محتوای ادبی، بلاغی و هنری اشعار و روایاتی که از امام رضا (علیه السلام) نقل شده است و بازتاب شخصیت و تعالیم امام رضا(ع) در ادبیات و هنر شیعی مانند بررسی چگونگی تجلی شخصیت و آموزه‌های امام رضا(ع) در آثار ادبی (شعر، نثر) و هنری (نقاشی، خوشنویسی، معماری) شیعی در طول تاریخ نیز مهم است.

وی گفت: بررسی کتاب طب الرضا(ع) و تحلیل محتوای این کتاب ارزشمند و بررسی دیدگاه‌های طبی و بهداشتی امام رضا (ع) و مقایسه آن‌ها با یافته‌های علم پزشکی نوین و رهنمودهای بهداشتی در سیره و تعالیم امام رضا(ع) مانند استخراج و دسته‌بندی رهنمودهای بهداشتی موجود در روایات و سیره امام رضا(ع) و بررسی کاربرد آن‌ها در زندگی امروز ضرورت دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام رضا(ع) بیان کرد: مقایسه سیره و تعالیم امام رضا (ع) با دیگر ائمه اهل بیت (ع) و بررسی نقاط اشتراک و افتراق در سیره و تعالیم امام رضا (ع) با دیگر امامان معصوم (ع) در زمینه‌های مختلف و همچنین مقایسه تعالیم امام رضا (ع) با اندیشه‌های دیگر مکاتب اسلامی و غیر اسلامی و بررسی و تحلیل دیدگاه‌های امام رضا(ع) در مقایسه با اندیشه‌های رایج در زمان ایشان و مکاتب فکری دیگر لازم است.

وی اظهار کرد: این‌ها تنها گوشه‌ای از ابعاد و زوایای گسترده پژوهش در سیره و تعالیم امام رضا (ع) است و عمق و گستردگی شخصیت و معارف ایشان، همواره می‌تواند الهام‌بخش پژوهش‌های نو و روشنگر باشد و زوایای جدیدی از این دریای بیکران دانش و فضیلت را برای ما آشکار سازد، بهره‌گیری از روش‌های تحقیق نوین و رویکردهای میان‌رشته‌ای می‌تواند به غنای هرچه بیشتر این پژوهش‌ها کمک کند.

همچنین در ادامه بی بی حکیمه حسینی، عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی مشهد گفت: محورهای تربیت سیاسی اجتماعی خانواده در سیره رضوی، با الهام از آموزه‌های قرآن کریم و در راستای شکل‌گیری جامعه‌ای آگاه، مسئولیت‌پذیر و مشارکت‌جو، قابل تبیین است و سیره امام رضا (ع) به عنوان الگوی عملی، نکات ارزشمندی را در این زمینه ارائه می‌دهد

وی ادامه داد: امام رضا(ع) در مناظرات و تعالیم خود، همواره بر تبیین حقایق و ردّ باطل تأکید داشتند. تربیت سیاسی اجتماعی خانواده در سیره رضوی، مبتنی بر آگاه‌سازی اعضای خانواده نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی زمان، شناخت جبهه حق و باطل و تشخیص توطئه‌ها و انحرافات است. مطالعه تاریخ و سرنوشت اقوام و حکومت‌های پیشین، به ویژه با تأکید بر ظلم و ستم و عواقب آن، می‌تواند بصیرت سیاسی و اجتماعی افراد خانواده را افزایش دهد و سیره امام رضا(ع) در نقل روایات تاریخی و تحلیل وقایع، این رویکرد را نشان می‌دهد.

حسینی افزود: آموزش مهارت تحلیل صحیح رویدادهای سیاسی و اجتماعی، پرهیز از سطحی‌نگری و توجه به ابعاد مختلف مسائل، از محورهای تربیت سیاسی اجتماعی در سیره رضوی است و امام رضا (ع) با صبر و حوصله به سؤالات و شبهات پاسخ می‌دادند و زوایای مختلف مسائل را تبیین می‌کردند.

عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی مشهد بیان کرد: تربیت بر اساس سیره رضوی، افراد خانواده را نسبت به مسائل جامعه بی‌تفاوت نمی‌گذارد، بلکه حس مسئولیت در قبال سرنوشت جامعه و تلاش برای اصلاح آن را در آن‌ها تقویت می‌کند. امر به معروف و نهی از منکر نیز از ارکان تربیت سیاسی اجتماعی در سیره رضوی است و اعضای خانواده باید با شیوه‌های صحیح و مؤثر، در جهت ترویج خوبی‌ها و مبارزه با بدی‌ها در جامعه تلاش کنند.

وی گفت: حضور فعال و مؤثر در عرصه‌های مختلف اجتماعی، از جمله فعالیت‌های خیریه، کمک به نیازمندان و تلاش برای رفع مشکلات جامعه، از جلوه‌های تربیت سیاسی اجتماعی در سیره رضوی است و امام رضا(ع) خود در رسیدگی به نیازمندان پیشقدم بودند. تربیت سیاسی اجتماعی در سیره رضوی، با انزوا و بی‌تفاوتی نسبت به مسائل جامعه منافات دارد و بر حضور آگاهانه و مؤثر در صحنه‌های مختلف تأکید می‌کند.

حسینی اظهار کرد: تربیت سیاسی اجتماعی در سیره رضوی، مبتنی بر شناخت دقیق مفاهیم عدالت و ظلم و حساسیت نسبت به هرگونه بی‌عدالتی است. سیره امام رضا (ع) در مواجهه با حکومت عباسی و پذیرش اجباری ولایتعهدی، نمونه‌ای از مبارزه غیرمستقیم با ظلم و حفظ جایگاه حق است و تربیت بر این اساس، روحیه عدالت‌خواهی و عدم سازش با ظالمان را در افراد خانواده تقویت می‌کند.

وی گفت: دفاع از حقوق مظلومان و ایستادگی در برابر ستمگران، از اصول تربیت سیاسی اجتماعی در سیره رضوی است و امام رضا (ع) همواره مدافع حقوق ضعفا و ستمدیدگان بودند.

عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی مشهد بیان کرد: امام رضا(ع) در تعاملات خود با پیروان ادیان و مذاهب مختلف، بر حفظ وحدت و پرهیز از تفرقه تأکید داشتند. تربیت سیاسی اجتماعی خانواده در سیره رضوی، بر اهمیت وحدت و همدلی بین مسلمانان و تلاش برای ایجاد انسجام در جامعه تأکید می‌کند.در عین پایبندی به اصول و ارزش‌های اسلامی، سیره رضوی بر احترام به عقاید و دیدگاه‌های دیگران و پرهیز از تعصب و تنگ‌نظری تأکید دارد. تربیت سیاسی اجتماعی در سیره رضوی نیز روحیه همکاری و تعاون در جهت اهداف مشترک و حل مشکلات جامعه را در افراد خانواده تقویت می‌کند.

وی گفت: تربیت سیاسی اجتماعی در سیره رضوی، مبتنی بر شناخت جایگاه امامت و ولایت اهل بیت (ع) به عنوان رهبران الهی و ضرورت اطاعت از رهبری صالح و عادل در عصر غیبت است. آموزش اطاعت آگاهانه و مسئولانه از دستورات رهبری صالح و تلاش برای تحقق اهداف او در جامعه نیز از محورهای این تربیت است. تربیت بر اساس سیره رضوی، افراد خانواده را در برابر تهدیدات و هجمه‌ها علیه ولایت و رهبری آگاه و حساس می‌کند و روحیه دفاع از حریم آن را در آن‌ها تقویت می‌کند.

عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی مشهد افزود: تربیت سیاسی اجتماعی باید از سنین کودکی و نوجوانی آغاز شود و مفاهیم اساسی سیاسی و اجتماعی به زبان ساده و متناسب با درک آن‌ها آموزش داده شود. فراهم کردن فرصت‌هایی برای مشارکت کودکان و نوجوانان در فعالیت‌های اجتماعی کوچک و متناسب با سن آن‌ها، حس مسئولیت‌پذیری و مشارکت را در آن‌ها تقویت می‌کند.

وی اظهار کرد: والدین به عنوان نخستین الگوهای فرزندان، نقش مهمی در تربیت سیاسی اجتماعی آن‌ها دارند و رفتار و گفتار آن‌ها در قبال مسائل سیاسی و اجتماعی، تأثیر بسزایی بر شکل‌گیری نگرش فرزندان دارد. در مجموع، تربیت سیاسی اجتماعی خانواده در سیره رضوی، فرآیندی جامع و چندبعدی است که با تکیه بر آگاهی‌بخشی، مسئولیت‌پذیری، عدالت‌خواهی، وحدت، ولایت‌مداری و تربیت نسلی آگاه و فعال، به دنبال شکل‌گیری افرادی است که نه تنها نسبت به سرنوشت خود، بلکه نسبت به سرنوشت جامعه نیز احساس مسئولیت می‌کنند و در جهت اصلاح و تعالی آن گام برمی‌دارند و عمل به این محورها می‌تواند خانواده را به کانون تربیت شهروندان مسئولیت‌پذیر و فعال تبدیل کند.