مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه گفت: آنچه امروزه به عنوان اصالت اسلام ناب و تفکر عقلانی شیعه می‌شناسیم، مرهون تلاش‌ها و جهاد علمی امام باقر(ع) است و ایشان با آموزش دقیق علوم قرآن، فقه، حدیث، تفسیر، کلام و اخلاق، پایه‌های تمدن اسلامی را مستحکم کردند.
خبرنگار ایکنا، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام امیرعلی حسنلو، استاد حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛
ایکنا ـ در زمان امام محمدباقر(ع) چه خطراتی اسلام را تهدید می‌کرد؟
دوره امامت امام محمدباقر(ع)، پنجمین امام شیعیان، یکی از حساس‌ترین و سرنوشت‌سازترین مقاطع تاریخ اسلام به‌شمار می‌رود. این دوره، زمانی بود که دین اسلام با خطرات جدی تحریف و انحراف مواجه شده بود و اگر اقدامات علمی و فکری امام باقر(ع) نبود، ممکن بود اصل و اساس دین، به‌ویژه در حوزه‌های فقه، کلام، حدیث و تاریخ، دچار انحراف شود. در آن زمان، مکاتب منحرفی از دل جریان اُموی پدید آمدند که تأثیرات عمیقی بر جامعه اسلامی گذاشتند و تصویری نادرست و تحریف‌شده از اسلام ارائه کردند.
حکومت اموی که برای حفظ قدرت خود به‌شدت تلاش می‌کرد، با سرکوب اهل بیت(ع)، جعل حدیث، تحریف معارف اسلامی و تأسیس فرقه‌هایی همچون مرجئه، جبریه و مفوضه، به دنبال تضعیف آموزه‌های ناب اسلام بود. این فرقه‌ها، به نام دین، اما با هدف جداکردن عقل، عدالت و معنویت از دین فعالیت می‌کردند. امام باقر(ع) با نهضت علمی - فرهنگی گسترده خود در برابر این جریان‌ها ایستادند و مسیر اصلی دین را حفظ کردند.
یکی از عوامل اصلی انحراف، ورود احادیث جعلی با منشأ یهودی به منابع اسلامی بود. افرادی مانند کعب‌الاحبار که به ظاهر مسلمان شده بودند، آموزه‌هایی تحریف‌شده از تورات را در قالب حدیث وارد دین کردند، این احادیث نادرست به منابع تفسیری مهمی مانند تفسیر طبری راه یافتند و تصویری ناروا و کج از پیامبران، خداوند و تاریخ انبیاء ارائه دادند که موجب سردرگمی و تحریف دین می‌شد.
امام محمد باقر(ع) با این تحریف‌ها مقابله و در حوزه عصمت پیامبران، با صراحت از پاکی و بی‌خطایی آنها دفاع کرد و این موضع‌گیری در زمانی بود که بسیاری از عالمان اهل سنت به دلیل تأثیر روایات جعلی، معتقد به خطاپذیری انبیاء شده بودند، همچنین امام باقر(ع) در زمینه توحید، به شدت با قرائت‌هایی که خداوند را جسمانی و محدود معرفی می‌کردند، مخالفت کرد و تأکید داشت که خداوند متعالی و غیرمادی است.
ایکنا ـ چگونه امام باقر(ع) به شبهه برتری بیت‌المقدس بر کعبه پاسخ دادند؟
یکی از نمونه‌های مهم مقابله امام باقر(ع)، پاسخ به شبهه‌ای درباره برتری بیت‌المقدس بر کعبه بود. این شبهه که بر اثر نفوذ یهودیان در ذهن برخی مسلمانان ایجاد شده بود، از سوی امام باقر(ع) به‌طور قاطع رد شد. ایشان فرمودند: «هیچ نقطه‌ای در زمین محبوب‌تر از کعبه نیست» تا جایگاه و مرجعیت دینی و جغرافیایی مکه را تثبیت و از هرگونه انحراف جلوگیری کنند.
جریان‌های انحرافی که با ظاهری مذهبی ولی محتوایی تحریف‌شده در آن زمان فعالیت می‌کردند، اگر مورد مقابله ائمه(ع) قرار نمی‌گرفتند، می‌توانستند دین اسلام را به کلی دگرگون کنند، اما مکتب اهل بیت(ع) با بنیان‌گذاری نظامی عقل‌مدار، متکی بر وحی و سنت صحیح، مسیر صحیح و اصیل دین را احیا و تثبیت کرد.
امام باقر(ع) نهضت علمی و فرهنگی بزرگی را آغاز کردند. در شرایطی که فضا به شدت امنیتی و پر از خفقان سیاسی بود، ایشان از فرصت‌ها استفاده کرده و با روش تقیه، حوزه‌ای علمی و پربار را بنیان نهادند که صدها شاگرد برجسته در آن تربیت شدند و این شاگردان بعدها در گسترش معارف اهل بیت(ع) و حفظ اسلام ناب نقش کلیدی ایفا کردند.
ایشان با آموزش دقیق علوم قرآن، فقه، حدیث، تفسیر، کلام و اخلاق، پایه‌های تمدن اسلامی را مستحکم کردند. شاگردان برجسته‌ای چون زراره، محمد بن مسلم، جابر بن یزید جعفی و دیگران، هر کدام در نشر و ترویج معارف اهل بیت(ع) سهم بسیار مهمی داشتند و این گسترش دانش، موجب تحکیم جایگاه علمی مکتب شیعه و مقابله با موج‌های انحرافی و تحریف‌های فکری شد.
ایکنا ـ امام باقر(ع) چگونه توانستند در شرایط خفقان سیاسی، مکتب علمی شیعه را پایه‌گذاری کنند؟
براساس روایت حسن بن علی وشّاء، تنها در مسجد کوفه بیش از ۹۰۰ استاد علوم اسلامی فعالیت می‌کردند که همه آنها تربیت شده مکتب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بودند که این آمار نشان‌دهنده گستردگی و عمق نفوذ علمی این مکتب در سراسر جهان اسلام است که توانست جایگاه علمی شیعه را تقویت کند.
امام باقر(ع) همچنین به‌عنوان مرجع علمی بسیاری از فرق اسلامی زمان خود شناخته می‌شد. متکلمان معتزلی، فقیهان اهل سنت و محدثان برای حل مسائل پیچیده علمی و دینی به ایشان مراجعه می‌کردند و این مرجعیت علمی امام، موجب تقویت وحدت علمی جهان اسلام و تضعیف انحرافات و جریان‌های مخرب شد.
ایکنا _ چگونه تلاش‌های علمی امام باقر(ع) به حفظ اصالت اسلام ناب کمک کرد؟
مراحل فعالیت علمی امام باقر(ع) را می‌توان در سه دوره بررسی کرد؛ قبل از امامت؛ که در کنار امام سجاد(ع) به کسب دانش و آمادگی برای رهبری آینده می‌پرداختند، دوران امامت فعال؛ که پاسخگویی به پرسش‌های علمی، تبیین معارف ناب اسلام و تربیت شاگردان و تثبیت نظام علمی اهل بیت(ع) در آن صورت گرفت و نهادینه‌سازی فکری شیعه و مقابله با نفوذ انحرافات؛ که با مدیریت علمی امام باقر(ع)، شیعه به یکی از مهم‌ترین جریان‌های علمی و فکری جهان اسلام تبدیل شد.
دستاوردهای علمی امام باقر(ع) پایه‌ای برای توسعه مکتب امام صادق(ع) شد و در نهایت برای ساختن تمدن شیعی عظیم، این حرکت علمی، نه تنها اسلام را از خطر تحریف نجات داد، بلکه پایه‌های تمدن اسلامی را در حوزه‌های فکری، اخلاقی و معرفتی مستحکم کرد که آثار آن تا امروز برجاست.
در نهایت، آنچه امروزه به‌عنوان اصالت اسلام ناب و تفکر عقلانی شیعه می‌شناسیم، مرهون تلاش‌ها و جهاد علمی امام باقر(ع) است. ایشان با صبر، علم و تلاش مستمر، اسلام را از طوفان تحریف حفظ کردند و مسیر روشن دین را برای آیندگان به ارمغان آوردند.
