روایات تبدیل زمین به نان در قیامت؛ اعتبارسنجی و گره‌گشایی مضمونی

نشریه : علوم حدیث

نویسنده : پديدآورنده : مهدی کمانی نجف آبادی

چکیده :

آیه 48 سوره ابراهیم از روزی (قیامت) سخن می‌گوید که در آن، زمین به چیزی غیر از زمین تبدیل می‌شود! معصومان (ع) در روایات متعددی ذیل این آیه فرموده‌اند: زمین در قیامت به نانی پاکیزه تبدیل می‌گردد که مردم تا فراغت از محاسبۀ اعمال از آن می‌خورند! اما این مضمون عجیب به‌نظرمی‌رسد؛ لذا سوالاتی دربارۀ میزان اعتبار صدوری چنین مضمونی و چگونگی فهم آن ایجاد می‌شود. حدیث‌پژوهیِ سندی‌ـ‌متنی، اطمینان به صدور چنین روایاتی را موجه می‌یابد در حالی که هیچ‌یک از احتمالاتی نظیر: گزارش واقعیت، استعاره‌گویی و بیان کنایی، تبیین بی‌اشکالی به‌دست‌‌نمی‌دهد. اما راه‌کار «بیان تمثیلی» می‌تواند دربارۀ آن‌ها و برخی از روایات تفسیری مشکل پیرامون مباحث معاد یا مفاهیم خارج از حس و تجربه زیستۀ بشری هستند، گره‌گشا باشد. بر این اساس چالش تغذیه اهل محشر و تهدید حیات آن‌ها توسط گرسنگی در صف طولانی محاسبۀ اعمال، ذهن مخاطبان معصوم را مشغول ساخته است؛ لذا امام ترجیح داده با حمل آیۀ بالا بر تبدیل زمین به نان، در قالب یک بیان تمثیلیِ نامحسوس، مخاطب را متقاعد کند این چالش، شکافی در نظم عالم قیامت ایجاد نخواهد کرد. بنابر این تحلیل، نباید برای مضمون و لوازم این روایات واقعیت مستقیم درنظرگرفت چرا که پرتگاه تمثیل، اصالت بخشیدن به آن است.