استاد حوزه علمیه خواهران گفت: حضرت زهرا(س) با وجود خویشتن، کرامت ذاتی زن را به جامعه نشان داد و با جایگاه بینظیر علمی، اجتماعی و معنوی خود، نگرش تحقیرآمیز در دوران جاهلیت نسبت به زنان را باطل کرد.
حضرت فاطمه زهرا(س) بهعنوان بانوی ممتاز اسلام، جایگاهی بیبدیل در قرآن کریم، روایات و تاریخ دارد، جایگاهی که او را به الگویی جامع برای زنان و مردان مؤمن بدل کرده است. شخصیت ایشان، ترکیبی از علم، معنویت، کرامت و حضور اجتماعی است که مسیر تکریم زن و نقشآفرینی او در جامعه اسلامی را روشن میکند.
در همین راستا، خبرنگار ایکنا از قم در گفتوگویی با معصومه ظهیری، استاد حوزه علمیه خواهران به بررسی ابعاد الگویی حضرت زهرا(س) پرداخته است؛ گفتوگویی که با استناد به آیات قرآن، سخنان پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) و شواهد تاریخی، ابعاد علمی، اجتماعی و معنوی این بانوی بزرگ را تبیین میکند. مشروح این گفتوگو را در ادامه میخوانیم:
چرا حضرت فاطمه زهرا(س) بهترین و جامعترین الگو است؟
حضرت فاطمه(س) بهصورت مستقیم و غیرمستقیم در آیات قرآن کریم مورد توجه قرار گرفتهاند که مهمترین این آیات عبارتند از آیه تطهیر (سوره مبارکه احزاب/ آیه ۳۳): «إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا؛ خدا فقط مىخواهد آلودگى را از شما خاندان پيامبر بزدايد و شما را پاک و پاكيزه گرداند.»
براساس روایات فراوان شیعه و سنی، این آیه در شأن پنج تن آل عبا (پیامبر اکرم(س)، علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع)) نازل شده است. حضور حضرت فاطمه(س) در این آیه، دلیل بر طهارت ذاتی و عصمت ایشان است.
آیه مباهله (سوره مبارکه آل عمران/ آیه ۶۱): «فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَکُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَکُمْ وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَکُمْ؛ هر گاه بعد از علم و دانشی كه درباره مسيح به تو رسيده، باز كسانی با تو به محاجه و ستيز برخيزند، به آنها بگو بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خويش را دعوت کنیم.»
در واقعه مباهله با مسیحیان نجران، پیامبر اکرم(ص) به فرمان خدا، حضرت علی(ع) را به جای «انفسنا»، حضرت فاطمه(س) را به جای «نساءنا» و حسنین(ع) را به جای «ابنائنا» بردند. این مسئله نشاندهنده جایگاه بینظیر حضرت فاطمه(س) بهعنوان بانوی ممتاز اسلام نزد خداوند است.
آیه مودت (سوره مبارکه شوری/ آیه ۲۳): «قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَىٰ؛ بگو به ازاى آن رسالت پاداشى از شما خواستار نيستم مگر دوستى درباره خويشاوندان و هركس نيكى به جاى آورد.» بسیاری از مفسران، مراد از «قربی» را خاندان پیامبر(ص) و در رأس آنان حضرت فاطمه(س) میدانند. این آیه مودت و دوستی اهل بیت(ع) را بهعنوان پاداش رسالت مطرح میکند.
(سوره مبارکه کوثر/ آیات ۱_۳): «إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ... إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبْتَرُ؛ ما به تو كوثر (خير و بركت فراوان) عطا كرديم، مسلما دشمن تو ابتر و بلا عقب است.» براساس روایات متواتر، «کوثر» به معنای خیر کثیر است و پیامبر(ص) فرمودند: «فاطمه، پدرش را با فرزندانش باقی گذاشت؛ پس دشمن او ابتر است.» این سوره پاسخی الهی به توهین دشمنان مبنی بر انقطاع نسل پیامبر اکرم(ص) و نشاندهنده اصالت و تداوم نسل پاک پیامبر(ص) از طریق حضرت فاطمه(س) است.
جایگاه حضرت فاطمه(س) در کلام اهل بیت(ع) چگونه است؟
در کلام ائمه معصومین(ع)، حضرت فاطمه(س) جایگاهی بیبدیل دارد، زیرا نخست بَضعَةُ النَّبِیَّ (پاره تن پیامبر(ص)) است؛ همانگونه که پیامبر(ص) فرمودند: «فاطمه پارهای از وجود من است، هر که او را بیازارد مرا آزرده است.» (صحیح بخاری)، این حدیث، نشاندهنده اتصال وجودی حضرت فاطمه(س) به رسول خدا(ص) است.
دوم اینکه سَیّدَةُ نِساءِ الْعالَمین است، یعنی پیامبر(ص) ایشان را «سرور زنان جهانیان از اول تا آخر» معرفی فرمودند. (صحیح بخاری و صحیح مسلم)؛ سوم اینکه ام ابیها (مادر پدرش) است که این لقب نشاندهنده مقام حمایتگری، عاطفه و مرجعیت معنوی حضرت زهرا(س) برای پیامبر(ص) است.
چهارم اینکه مادر ائمه(ع) است، یعنی تمام ائمه شیعه (بهجز امام علی(ع)) از نسل ایشان هستند. امام صادق(ع) فرمودند: «ما فاطمه را مادر خود میدانیم.» این، جایگاه «امامت» ایشان را برای مکتب اهل بیت(ع) نشان میدهد. پنجم اینکه معصومه است یعنی ائمه(ع) بر عصمت و طهارت کامل حضرت فاطمه(س) تأکید داشتهاند. امام کاظم(ع) فرمودند: «فاطمه، معصومه و پاک است.» (کتاب «کشف اللثام»)
جایگاه اجتماعی حضرت فاطمه(س) چگونه بود و چطور در پیدایش علوم اسلامی نقشآفرینی داشت؟
حضرت فاطمه(س) در جامعه صدر اسلام، منفعل نبودند و نقشآفرینی فعالی داشتند؛ نخست در زمینه دفاع از امامت و ولایت که خطبه فدکیه، یکی از برجستهترین متون اسلامی در دفاع از حقانیت امامت و ولایت امیرالمؤمنین(ع) و تبیین فلسفه نبوت و امامت است. این خطبه، نمادی از مقام علمی و شجاعت اجتماعی ایشان است.
همچنین، در اقامه حق و مبارزه با انحراف که پس از رحلت پیامبر(ص)، ایشان با اقداماتی مانند اعتراض به غصب فدک و عدم بیعت با خلیفه وقت، در برابر انحراف جامعه از مسیر اصلی اسلام ایستادند. این موضعگیری، الگویی برای امر به معروف و نهی از منکر در سطح حاکمیت است.
سومین مورد پیدایش علوم اسلامی و چهارمین مورد تفسیر و علوم قرآنی است که روایات تفسیری بسیاری از ایشان نقل شده است. همچنین، مصحف فاطمه(س) که حاوی اشارات و حقایق والا بود، منشأ علوم اهل بیت(ع) شد.
نقشآفرینی دیگر حضرت زهرا(س) در عرصه اجتماعی، فقه و احکام است که پاسخهای ایشان به پرسشهای زنان مدینه و نیز بیان احکام در خطبه فدکیه، نشان از مرجعیت فقهی ایشان دارد، همچنین، اخلاق و عرفان نقشآفرینی دیگر بهشمار میرود که مناجاتها، دعاها و تعالیم اخلاقی ایشان مانند توصیه به تقوا، صبر و قناعت از منابع غنی معارف اسلامی است.
سیره حضرت زهرا(س) چگونه میتواند الگوی عملی زنان و مادران باشد؟
سیره عملی ایشان، الگویی کامل برای تمام انسانها، بهویژه زنان و مادران است و در ابعاد مختلف میتوان از ایشان الگو گرفت.
همسرداری: حضرت زهرا(س) با همراهی و همدلی با امام علی(ع) در سختترین شرایط، تقسیم کار منزل، احترام کامل به همسر و ایجاد محیطی آرام و پر از محبت انجام شد.
تربیت فرزند: حضرت زهرا(س) با تربیت فرزندانی مانند حسن، حسین، زینب و ام کلثوم(س) که هر یک اسوههای بشریت شدند، نمایان است، همچنین تأکید بر آموزش معارف دینی، تقویت روحیه شجاعت، ایثار و دفاع از حق داشتند.
خانهداری و فعالیت اقتصادی: حضرت(س) شخصاً کارهای منزل را انجام میدادند، آسیاب کردن گندم و پخت نان تا دیروقت و نیز کمک به فقرا با دسترنج خود از دیگر اقدامات بوده است.
عبادت و مناجات: ایشان را «عابده» میخواندند. شبزندهداری و عبادت طولانی، به گونهای که پاهای مبارکش از قیام در محراب عبادت ورم میکرد.
سادهزیستی و قناعت: زندگی حضرت زهرا(س) بسیار ساده و بیآلایش، دور از هرگونه تجمل و توجه به ظواهر دنیا بود.
حضرت فاطمه(س) چگونه مسیر تکریم زن را روشن میکند؟
حضرت زهرا(س) با وجود خویشتن، کرامت ذاتی زن را به جامعه نشان داد، نخست مخالفت با نگاه تحقیرآمیز جاهلی که در دوران جاهلیت، زن موجودی دونشأن تلقی میشد. حضرت فاطمه(س) با جایگاه بینظیر علمی، اجتماعی و معنوی خود، این نگرش را باطل کرد.
دوم ترکیب کامل عصمت و فعالیت اجتماعی که ایشان نشان دادند حجاب و عفاف مانع حضور مؤثر و عفیفانه زن در جامعه نیست. ایشان در عین حفظ حریم، در مسائل سیاسی و اجتماعی اظهارنظر و موضعگیری میکردند.
سوم، تأکید بر هویت انسانی الهی زن که شخصیت ایشان بر مبنای بندگی خدا، دانش و تقوا شکل گرفته بود، نه جنسیت. این، الگویی است که زن را از «شیءانگاری» نجات میدهد و به او شخصیت حقیقی میبخشد.
همچنین، الگوی همسری بدون از دست دادن هویت که ایشان نشان دادند که یک زن میتواند همسر و مادری فداکار باشد، در عین حال که استقلال فکری، ایمانی و شخصیتی خود را حفظ کند
مؤلفههای آرامشمحوری در سیره حضرت زهرا(س) چه بود؟
با وجود مصائب بسیار، زندگی ایشان آکنده از آرامش حقیقی بود. مؤلفههای آن عبارتند از:
اتصال دائمی به خدا(ذکر): ذکر خدا و مناجات، مهمترین منبع آرامش ایشان بود. پیامبر(ص) فرمودند: «بهترین کارها در نزد خدا، نماز در اول وقت است.» و فاطمه(س) همواره مشتاق نماز و مناجات بود.
رضایت به قضای الهی: در تمام مشکلات و مصیبتها (از فوت پدر تا شهادت خود)، تسلیم محض در برابر اراده خداوند بودند. این رضا، بزرگترین عامل آرامش درونی است.
تقسیم کار و همکاری خانوادگی: تقسیم کار منزل بین خود و امام علی(ع) و مشارکت فرزندان، باعث ایجاد محیطی صمیمی و عاری از تنش و کدورت میشد.
قناعت و دوری از حرص دنیا: رضایت به حداقل ضروریات زندگی و عدم حسرت خوردن برای آنچه دیگران دارند، منشأ آرامش بزرگی است.
عفو و گذشت: در عین دفاع از حق، از خطاهای افراد معمولی جامعه درگذشته و برای آنان دعا میکردند.
خدمت به دیگران و انفاق: کمک به فقرا و محرومان، حتی با فدا کردن رفاه خود، نوعی آرامش روحی و معنوی برای ایشان به ارمغان میآورد.
صبر فعال: صبر ایشان، تحمل نبود بلکه همراه با تلاش، بیان حق و اقدام مناسب بود. این صبر، اضطراب و یأس را از بین میبرد.
منابع مستند: این مطالب برگرفته از منابع معتبر شیعه و سنی است؛ از جمله شامل قرآن کریم، صحیح بخاری، صحیح مسلم، کتب سیره ابن هشام و طبری، «بحارالانوار» علامه مجلسی، «الغدیر» علامه امینی، «فاطمه الزهراء بهجه قلب المصطفی» علامه جعفر مرتضی عاملی، «فاطمه الزهرا از ولادت تا شهادت» سید محمدکاظم قزوینی و خطبه فدکیه است.
این بررسی، گوشهای از ابعاد شخصیتی بانوی دو عالم، حضرت فاطمه زهرا(س) را نشان میدهد که الگویی جاویدان برای همه انسانهای آزاده و حقجوی جهان است.
