137
مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي

محمد بن احمد الخزاعى الرازى النيشابورى قدوة المفسّرين من مشايخ الشيخ منتجب الدين و ابن شهرآشوب ذكراه فى الفهرست و المعالم و فى الثانى انّ تفسيره فارسى إلاّ أنّه عجيب ، قال فى الرياض : و أمّا تفسيره الفارسى فهو من أجلّ الكتب و أفيدها و أنفعها و قدر رأيته فرأيت بحرا طمطاما.
قال : وكان هو و ولده الشيخ الإمام تاج الدين محمد و والده و جده القريب و جده الاعلى الشيخ ابوبكر احمد و عمه الاعلى و هو الشيخ عبدالرحمن بن الشيخ ابى بكر احمد المذكور كلّهم من مشاهير العلماء و بالجملة هؤلاء سلسلة معروفة من علماء الامامية و لكلّ واحدٍ منهم تأليفاتٌ جيادٌ و تصنيفات عديدة حسان انتهى و هذا التفسير العجيب فى عشرين مجلدا و فيه أخبار كثيرة تناسب أبواب كتابنا هذا إلاّ أنه لكونه بالفارسيّة يحتاج نقله إلى الترجمة ثانيا بالعربية و يخاف منها فوات بعض مزايا الاخبار لم نرجع إليه إلاّ قليلاً و قد ينقل الخبر بمتنه ثمّ يترجمه فأخرجناه سالما والحمد للّه ».
نويسنده پس از نقل جملاتى از مستدرك الوسائل درباره تفسير ابوالفتوح چنين نوشته است:
روض الجنان همانا تفسير بزرگى است كه شيخ بزرگوار ابوالفتوح حسين بن على خزاعى نيشابورى تأليف نموده ، منتجب الدين در فهرست و ابن شهرآشوب در معالم العلماء به ترجمه او پرداخته اند زيرا وى استاد ايشان بوده است و ابن شهرآشوب در معالم نسبت به تفسير او گفته: تفسير وى اگر چه فارسى است ليكن كتابى عجيب است ، صاحب رياض العلماء گفته : تفسير فارسى او از بزرگترين كتب و سودمندترين و پرفايده ترين آنهاست. من آن را خوانده ام، دريائى بيكران و بحرى موّاج مى باشد.
ابوالفتوح و پسرش و نياى نزديك و دورش و عموى اعلايش شيخ عبدالرحمن همه از مشاهير علماى ما مى باشند و خاندان ايشان از خاندانهاى معروف دانشمندان اماميه به شمار مى رود.
به نظر محدث ارموى ترجيح تفسير ابوالفتوح بر مجمع البيان واضح است و هر كس كه اين تفسير را به ديده دقت ملاحظه كند و تفسير مجمع البيان را نيز از نظر


مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي
136

است و اگر نه هر دو در آن زمان در دسترس بوده است چنانكه از ملاحظه نقض و تفسير ابوالفتوح برمى آيد.
محدث ارموى در اينجا در مورد اينكه چرا جرجانى به نام ابوالفتوح اشاره نكرده و بدون ذكر نام ابوالفتوح مطالب فراوانى را از او گرفته است، مى نويسد:
آنچه جاى تعجّب و حيرت است اين است كه چرا مصنّف بمأخذ اصلى تفسير خود كه محل استفاده و مورد تلخيص وى بوده يعنى تفسير روح الجنان تصريحى حتّى اشاره نيز نكرده و حق مصنّف آن را ادا ننموده است زيرا پر واضح است كه رنج صاحب اين تفسير فقط رنج مطالعه و انتخاب و تلخيص و اختصار بوده است ليكن رنج ابوالفتوح رنج تتبّع و تعمّق و تحقيق و ابتكار بوده است كه لازمه تصنيف و تأليفى مانند تفسير وى است كه ديده روزگار نظيرش شايد نديده باشد و اين دو امر هرگز يكسان و قابل مقايسه و سنجش با يكديگر نيست و نسبت بين آنها همان نسبت است كه بين بناء و تأسيس و تعمير و تجديد نظر بنظر مى رسد پس لازمه انصاف و حقگزارى اين بوده است كه مصنّف به اين امر به صراحت لهجه تصريح كند و چون نكرده است مايه بسى حيرت و تعجّب گرديده است .
ارموى بخش زيادى از مقدمه را به زندگينامه ابوالفتوح و آثار او اختصاص داده و مى نويسد:
از تفسير ابوالفتوح و مؤلّف آن نيز بطور اختصار در اينجا سخن مى رانيم و اگر اندكى در بيانات گذشته تدبّر شود معلوم خواهد شد كه خوض در اين مطلب بى تناسب نيست بلكه در نهايت مناسبت است زيرا چنانكه مبسوطا ياد شده جلاء الاذهان مأخوذ از روض الجنان است با حفظ غالب خصائص تأليفيّه پس بحث از اين در واقع بمثابه بحث از آن است.
حاجى ميرزا حسين نورى در جلد سوم مستدرك الوسائل در فائده دوم از خاتمه ضمن بيان شرح حال كتب و مؤلفين آنها تحت عنوان «فى شرح حال كتاب روض الجنان للشيخ ابى الفتوح الرازى» چنين گفته (ص325):
روض الجنان و هو تفسير الكبير للشيخ الجليل ابى الفتوح الحسين بن على بن

  • نام منبع :
    مأخذ شناسي ابوالفتوح رازي
    سایر پدیدآورندگان :
    مهريزي، مهدي؛ زماني نژاد، علي اكبر
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1384
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 67944
صفحه از 293
پرینت  ارسال به